Acı

(yun. lype; lat. dolor; fr.douleur; alm. Schmerz; ing. pairi). Eğilimlerin, gereksinimlerin, isteklerin karşılanamayışından gelen sıkıntı duygusu. Doğrudan doğruya bedensel kaynaklı (baş ağrısı) olabildiği gibi yalnızca ruhsal da olabilen acı en belirgin duygu tiplerindendir ve kaynağını yoksunluklardan alır. Bedensel etkenlerden de gelse (baş ağrısı), doğrudan doğruya bedensel etkenlere dayanmasada ruhsallıkta oldukça baskındır, her şeyden önce bilincin saydamlığını bozar, etkinliğini azaltır, dikkati büyük ölçüde dağıtır, giderek bireyi bunaltıya ve boğuntuya dü­şürür, böylece çevreye uyumsuz kılar, hatta onun çevreye iyiden iyiye yabancılaşması sonucunu getirir.

Bazıları, örneğin Schopenhauer, acıyı insan dünyasını geliştirici bir etken saymışlar ve onu dünyayı kavramakta başlıca önder, tek yol gösterici olarak almışlardır. Onlara göre hazlar gerçekliğin görünümlerini bozarlar ve bizi düşsel bir dünyaya götürerek gerçeklikten iyice uzaklaştırırlar. Buna göre acının ahlaki bir değeri olduğu gibi belli bir bilgi değeri de vardır.

Hıristiyan filozofları hazzı mahkum ederken acının arındırıcı niteliği üzerinde durmuşlardır. Acı bazı ruhsal bozukluklarda, özellikle melankolide belirleyici bir rol oynar. “Ruhsal acı melankolinin temel öğesidir. Melankolide acıyı ortaya çıkarmak zordur, çünkü acı olağan görünümlü bir davranışın arkasına gizlenir, ancak hastanın intiharıyla ortaya çı­kar” (R Léonardon).

A. Malraux: “Kimseye yardımcı olmayan her acı saçmadır.”

Maine de Biran: “Ruhumuz hazdan çok acıyı kaldıracak genişliktedir.”

J.-B. Gresset: “Acı bir yüzyıl sürer, ölüm bir an.”

Lamartine: “Şu dünyada acı acı­ ya eklenir, -Gün günü izler, sıkıntı sıkıntıyı.”

Hippokrates: “Aynı andaki iki acıdan güçlü olanı öbürü­nü gölgeler.”

Publilius Syrus: “Ruhun acısı bedenin acısından ağırdır.”

S hakespeare: “Acı tükenmiş görünse de ölmüş değildir.” “İnsan acısına gururu öğretmeli.”

Voltaire: “Acı hemen hemen ölüm kadar gereklidir.”

A.de Musset: “Hiçbir şey büyük bir acı kadar büyük kılmaz bizi.”

Marivaux: “Dünyada pekçok insan bu yapıdadır, onlar dostlarını sevinçten çok acıda çok severler. İyi olduğunuzda sizi kutlamaları gönül okşamak içindir, kötü olduğunuzda sizi avutmaktan zevk duyarlar.”

G.S. de Meilhan: “Üç çeşit insan az konuşur; bilginler, çok mutlular, çok mutsuzlar; buna göre bilgi, acı ve mutluluk sessizdir diyebiliriz.”

Baudelaire: “Ey acı ey acı, zaman ya­şamı yiyor.”

Descartes: “Acılı olduğumda ya da tehlikeyle karşı karşıya olduğumda ya da önemli işlerle uğraşıyor olduğumda derin derin uyuduğumu ve büyük bir açlıkla yemek yediğimi görüyorum. Buna karşılık sevinçliysem yemiyorum ve uyumuyorum .”

devamını oku

Açıklama

[Alm. Erklörung ] [Fr., İng. explicotion j [Lat. explicotio ] [es. t.izah ] :

1 - Bir olguyu, bir durumu çözümledikten sonra , öğeleri arasındaki bağlantıları açığa çıkarma yoluyla aydınlatma.

2- Bir şeyin yalnızca ne olduğunu değil, nedenini de ortaya koyma; iki şey arasındaki nedensel bağlantıyı gösterme.

3- Gözlemlenen bir olayı bir yasaya geri götürme. (Ör. Gökkuşağının, ışığın kırılması ve yansıması yasalarına göre açıklanması.)

Bu tanımlamayı şu şekildede destekleyebiliriz:

1) İnsan bilgisinin, özellikle de bilimsel araştırmanın önemli bir işlevi (ve bilimsel araştırmada bu işlevin gerçekleş­tiği evre). Açıklama, incelenen nesnenin özü'nü ortaya koyma amacını taşır. Bir araştırmacı, incelediği nesnenin belli bir yasa’ya ya da yasalara uyduğunu gösterme yoluyla Açıklama'da bulunur. Açıklama, betimleme’ye yakından bağıntılıdır, genellikle betimlemeye dayanır ve bilimsel öngörü'nün temelini oluşturur.

2) Açma; sonunda belli bir bütünün bileşkenlerinin birbirinden bağımsızlaştığı, ayrıştırılabilir duruma geldiği bir süreç. Açıklama terimi, bu anlamda, idealist felsefede yaygın kullanı­lır. Örneğin, Yeni-Platonculuk, dünyayı ve şeyleri, ta başından bu şeylerin içinde varolunan Tanrının «kendini-açma»sı, açık etmesi olarak görür. Hegel’e göre, gerçeklik, bir kavramın kendi tanımlarının tüm çeşitliliği içinde kendini açmasıdır.

3) İyi—bilinen, ama kesin olmayan bir önkavramın ya da düşüncenin yerine kesin bilimsel bir kavramı koyarken kullanılan mantıksal-matematiksel yöntem. Açıklama, buanlamda, mantıkça semantik'te yaygın kullanılır.

devamını oku

Acosta (da Costa), Uriel

Acosta (da Costa), Uriel (1585/1590-1640) Hollandalı filozof, akılcı; Coimbra Üniversitesi'nde eğitim gördü. 1614’te Hollanda'ya kaçarak, Yahudilik adına Hı­ristiyanlıktan vazgeçti; daha sonra, Yahudi dinsel dogmatizmine karşı çıkarak, Farisileri (hahamları) Musa inancını çarpıtmakla suçladı. 1623'te Sobre a mortalidade da alma do homen adlı, ruhun ölümsüzlüğü­nü ve ölümden sonra yaşamı yadsıyan bir kitapçık yazdı. Görüşleri yüzünden Sinagog’dan iki kez (1623 ve 1633) afaroz edildi. Hahamlarca ve Hollandalı otorrtelerce gördüğü eziyet üzerine, kendi canına kıydı. Exemplar humanae vitae'si (İnsan Yaşamından Örnekler), insanda doğuştan varolduğu öne sürülen doğa yasası düşüncesini içerir; bu yasa, insanları karşılıklı sevgi yoluyla birleştirir, iyi ile kötü'yü birbirinden ayırmayı sağlar. Acosta'nın düşüncelerinin Spinoza üstünde etkisi olmuştur.

devamını oku

Abelard (Aballard), Pierre

Abelard (Aballard), Pierre, (1079-1142) Fransız filozof ve teolog; ortaçağ felsefesine özgü, maddecilik ile idealizm arasındaki mücadeleyi dile getiren tümeller'in doğası üstüne tartışmada, maddeciliğe yakın düşen kavramcılık düşüncelerini destekledi. İskolastik gerçekçiliğe karşı da tartışma açtı. Dinsel inanın aklın ilkeleriyle sınırlanmasını isteyen ve kilise otoritelerinin sözlerindeki çelişkileri açığa seren Sic et Non (Hem Evet, Hem Hayır) adlı kitabı, ilerici bir ö­nem taşıyordu. Abélard’ın görüşleri, Katolik Kilisesi’nce dinden sapmışlıkla mahkum edilmiştir.

devamını oku

Ahlak

AHLAK (yun. ethos', lat. ethos\ fr. morale; alm. Moral', ing. moral). Bir dönemde benimsenen davranış kurallarının bütünü. Bu kuralları inceleyen bilgi alanı. Eylemlerimiz için genel kurallar belirleyen bilgi alanı. Ahlak, davranışlarımıza toplumsal bir geçerlilik kazandırmak istediğimiz yerde baş­lar. Böylece ahlak alanı mutlak olarak, evrensel olarak geçerli olması gereken kurallardan oluşmuştur.

Ahlak felsefenin bir dalıdır. Felsefenin ahlaka ağırlık verdiği dönemler toplumsal bunalım dönemleridir. İlk filozoflar diye bilinen Yedi Bilgeler Yunanistan’ın çok sorunlu bir döneminin ahlakçıları oldular. Daha sonra Sokrates gibi kimi filozoflar felsefelerinde ahlaka birinci yeri verdiler. Descartes gibi kimi filozoflar da ahlakla çok az ilgilendiler. Kuralkoyucu bir bilgi alanı olarak ahlak bağlayıcı yanıyla her zaman bireysel seçimlere engel çıkarmış ve böylece kişisel düzeyde çeşitli tepkiler uyandırmıştır. Diderot bu tepkiyi “Ahlak da erdem de başeğenler için gereklidir” sözleriyle ortaya koyar. Rimbaud “Ahlak beynin zayıflığıdır” der.

Ahlakı uygulamalı ve kuramsal diye ayırmak kuramsal ahlakı başka bir ad altında toplamak yaygın bir eğilimdir. Buna göre ahlakın yanında bir de ahlakbilgisi (fr. éthique', alm. Ethik\ ing. ethics) olacaktır. Ancak her alanda olduğu gibi bu alanda da kuramı başlıbaşına bir bilgi alanı oluşturacak biçimde uygulamadan ayrı tutmak pek de sağlıklı bir tutum değildir. Kuramda da uygulamada da başlıca sorun hangi davranışlarımızın iyi hangi davranışlarımızın kötü olduğu, buna göre iyinin ve kötünün ne olduğu sorunudur. Demek ki ahlakta bü­tün bilgilerimiz bir iyi-kötü karşıtlığı üzerine temellenmektedir. Bu karşıtlık birey-toplum ikilemi içinde çeşitlilenir ve değişik anlamlar kazanır. Birey her zaman yükümlenen durumundadır, yükümlenenin ahlakı (kişi ahlakı) çok zaman yükümleyenin ahlakına (toplum ahlakı) engel çıkarır. Bu karşıtlığı ahlakçılar bir denge düzeninde uzlaş­tırmaya çalışırlar. Bu karşıtlık içinde toplumsal ahlakın biçimsel ahlak olduğunu ve gerçek ahlakla ilgisi bulunmadığını savunanlar vardır. Bergson bireyi yükümleyen toplum ahlakını kapalı ahlak diye adlandırır, seçkin kişinin ahlakını da açık ahlak diye belirler. Açık ahlak bir öngörülükişi ahlakı olduğu gibi bir bakıma bir kahramanlık ahlakıdır.

Göreneklerde, fikirlerde, kurumlarda yerleşik olan ve kitlenin değerlerini karşılayan kapalı ahlak durallığıyla belirginken açık ahlak etkin ahlaktır. Birey-toplum karşıtlığı içinde ahlak bir takım altbölümlere ayrılırken (aile ahlakı, yurttaşlık ahlakı, meslek ahlakı), toplumsal ayrışmalara göre de özellikler gösterir (yahudi ahlakı, burjuva ahlakı, faşist ahlaki). Bütün bölümlemeler, ahlakın temel iki eğilimi karşısında daha az belirleyici kalır. Bu iki eğilim, bir bakıma karşıt eğilimler olarak, değişik bakış açılarına bağlıdır.

Buna göre insan davranışları iki ayrı açıdan, insanı erince götürecek yollar açısından (mutluluk ahlaki), insanı başka insanlar karşısında yükümlü kılan zorunluluklar açısından (ödev ahlakı) ele alınır. Birey ve toplum mutlulukla ödev arasına kesin sınırlar koyamayacağından bu ahlakları birbirinden bağımsız düşünmek yanlış olur.

Ahlak tanımına şu dört başlıkla da katkıda bulunabiliriz:

1- a. Belli bir dönemde belli insan topluluklarınca benimsenmiş olan, bireylerin birbirleriyle iliş­kilerini düzenleyen törel davranış kurallarının, yasalarının, ilkelerinin toplamı. b. Çeşitli toplumlarda ve çağlarda kapsamı ve içeriği değişen ah­laksal değerler alanı.

2- Bir kişi ya da bir insan öbeğince benimsenen ey­leme kurallarının toplamı.

3-Ahlaksal olan şeylerle bağlantısı olan bir gö­rüşler dizgesi (tek kişinin, bir ulusun, bir toplumun, bir çağın).

4- Fel­sefenin bir dalı olarak : a. Ahlak üzerine kavramsal öğretiler. b. İnsanların kişisel ve toplumsal yaşamdaki ahlaksal eylemlerine ilişkin sorunları inceleyen felsef öğretileri.

Yine başka bir açıdan tanımı elealmak istersek "Ahlakı":

Toplumsal bir bilinç biçimi, toplumsal yaşamın tüm alanlarında insanların hal ve gidişini düzene koyan bir toplumsal kurum. Ahlak, kitlesel etkinliği düzene koymanın öbür biçimlerinden (yasalardan, hükümet kararnamelerinden, halk geleneklerinden, vb.) bu etkinliğin gereklerinin yerine getirişi ve bunları uygulayış biçimiyle ayrılır. Ahlak, toplumun ya da sınıfların toplumsal gereksinim ve çıkarlarını, alış­kanlık, görenek ve kamuoyunun gücünden destek alan, kendiliğinden biçimlenmiş ve genel kabul görmüş yasaklama ve değerlendirmeler halinde dile getirir. Bu nedenle, ahlaki gerekler, herkese eşit seslenen, ama tek bir kişinin elinden çıkmayan, kişisel-olmayan bir yükümlülük biçimini alır. Ahlaki gerekler, hemen gelip geçici değildir. Bunlar, kurulu düzenin gü­cünden aldıkları destekle, insanın yaşam ve davranış tarzı üstündeki anlayışta kendilerini ideolojik yönden doğrulayışlarıyla, ortak görenek ve geleneklerden ayrılırlar.

Ahlak, hukuktan da iki bakımdan ayrılır:

Birincisi, bireyin ahlaki gereklere uyması herkesin gözetimi altındadır, bireyin ahlaki otoritesi gücünü resmilikten almaz; İkincisi, ahlaki gereklerin gözetimi, yalnızca (kamu onayı, yapılan işlerin onanması ya da mahkûm edilmesi vb.) manevi etki biçiminde, yaptırım gücü taşır. Böyle bir şey, bilincin Ahlak'ta öbür toplumsal denetim biçimlerinden daha çok rol oynamasına yol açar; burada bilinç, hem kavramsal ve yargılar halinde akılcı biçimde, hem de itilim ve eğilimler halinde coşkusal biçimde dile gelir.

Bireysel bilincin Ahlak içindeki rolü, toplumsal bilincin rolünden aşağı kalmaz. Birey, toplumun ürettiği ahlak anlayışlarına dayanarak, bunları eğitim süreci içinde kendinde özümleyerek, kendi davranışını kendi başına düzene koyacağı gibi, çevresinde olup biten bütün gelişmelerin ahlaki önemi üstüne tek başına kendi yargısını da verir. Böylece, birey, Ahlak alanında, yalnızca toplumsal denetimin nesnesi olarak hareket etmekle kalmaz, ama aynı zamanda, toplumsal denetimin bilinçli öznesi olarak, yani etik bir kişilik olarak da hareket eder.

Karmaşık bir toplumsal oluşum olarak Ahlak, şu öğeleri içine alır: Kendi içeriği ve güdülenimi içinde ahlaki etkinlik (hangi eylemlerin toplumda kabul gördüğü, hangi davranış normlarını benimsendiği, hangi töre'lerin yaygın olduğu); bu etkinliği düzene koyan ve insan karşısındaki çeşitli ödev ve yü­kümlülükler biçiminde kendini gösteren ahlaki ilişkiler (bak. Ahlak Normları; Ödev; Sorumluluk; Vicdan); bu ilişkileri (normlar, ilkeler, toplumsal ve ahlaki ideal’ler, iyi ve kötü, adalet ve adaletsizlik kavramları, vb.) bunlara yakın kavramlar halinde yansıtan ahlaki bilinç. Bütün bu ahlaki bilinç biçimleri, ahlaki eylemleri şu ya da bu biçimde önceden belirleyen, güdülendiren ve değerlendiren, mantıki düzen taşıyan bir sistem içinde biraraya gelir. Toplumsal yaşamın değişik alanlarına özel Ahlak kuralları karşılık verir (çalışma Ahlak’ı, mesleki etik, gündelik Ahlak, aile Ahlak'ı); bunlar, ortak bir doğrulanım altında birleşen, birbirinden görece bağımsız Ahlak alanlarıdırlar.

Ahlak, toplumun oluşmasının en erken evrelerinde kendini göstermiş ve toplumsalekonomik ilişkilerin etkisi altında, insanlı­ğın maddi ve manevi kültürünün ilerlemesi doğrultusunda, uzun bir gelişimden geç­miştir. Ahlak, genel insani öğelerden baş­ka, tarihsel olarak geçici ve sınıfsal norm, ilke ve idealler de taşır. Sınıflara bölünmüş bir toplumda Ahlak da, sınıf mücadelesini yansıtacak biçimde, sınıfsal bir karakter taşır. Her uyuşmaz sınıflı toplumda, varolan toplumsal ilişkileri yaptırımlaştıran ve egemen sömürücü sınıfın çıkarlarını dayatan Ahlak sistemine, bu Ahlak sistemini yadsıyan bir Ahlak eşlik eder. Bu İkincisi, toplumu değiştirmek üzere mücadeleye geçen, egemen Ahlak'ın manevi egemenliğinden kendini kurtaran ve kendi Ahlak'ını üreten sömürülen sınıf tarafından üretilir; böyle bir şey geleceğin toplumunun Ahlak’ının oluşması için gerekli zemini yaratır. Bu açıdan bakıldığında, komünist ahlak'ın temelden farklı, kendine özgü özellikleri olması gerekir. Bu Ahlak proletaryanın sınıf Ahlak'ı olarak kendini gösterme, daha sonra, sosyalist bir toplumda bütün halkın Ahlak'ı, son çözümlemede, komü­nist toplumda da genel insanlık Ahlak’ı olma durumundadır.

devamını oku

Demokrasi Kavramı Üzerine Hayli Spekülatif Bir İrdeleme - 1

Alain Badiou
Çeviren: Bülent Doğan

“Demokrasi” sözcüğü günümüzün temel mutabakat dayanağıdır. Sözcüğün Sosyalist Doğulu Devletlerin çözülüşünü ve bizim ülkelerimizin refahını, aynı zamanda Batılı insani haçlı seferlerini kucakladığı varsayılıyor.

Aslında “demokrasi” sözcüğü benim “otoriter görüş” dediğim şeyden çıkıyor. Demokrat olmamak her nedense yasaklanmıştır. Dolayısıyla, insan türünün demokrasiyi arzuladığı kabul edilmiş ve demokratik olmadığından şüphelenilen tüm öznellikler patalojik sayılmıştır. En iyi ihtimalle yeniden eğitilmeye katlanmayı, en kötü ihtimalle demokratik deniz piyadeleri ve paraşütçüleriyle uğraşmayı getirir.

Bu yüzden, kendini oylamalarda ve mutabakatta gösteren demokrasi, filozofta zorunlu olarak eleştirel fikirler uyandırır. Ne de olsa felsefe Platon’dan bu yana oylanıp kabul edilmiş görüşlerden kopuş anlamına gelmiştir. Felsefe’nin kendiliğinden “normal” sayılan her şeye şüpheyle yaklaşması beklenir. Eğer demokrasi kolektif örgütün veya siyasi iradenin normal durumunu yansıtıyorsa, öyleyse filozof bu normalliğin normunun incelenmesini talep edecektir. Bu sözcüğün otoriter görüş çerçevesi içinde iş görmesine izin vermeyecektir. Filozof açısından, mutabakata dayanan her şey şüphelidir.

Demokrasi fikrinin görünürlüğünün karşısına belli bir siyasetin, bilhassa devrimci siyasetin tekilliği ile çıkmak, eski bir yöntemdir. Ekim Devrimi’nden çok önce Bolşeviklere karşı da kullanılmıştır bu yöntem. Aslında, Lenin’e –onun demokratik addedilmeyen siyasi duruşuna– yöneltilen eleştiri bu anlamda ilktir. Öte yandan, bugün onun konuyla ilgili eleştirilere verdiği cevaplara bir göz atmak hayli ilginç olacaktır.

Lenin’in karşı argümanı ikili bir nitelik taşır. Bir yandan sınıfsal analiz mantığına uygun olarak iki tip demokrasi arasında ayrım yapar: proletarya demokrasisi ile burjuva demokrasisi. Ondan sonra da proletarya demokrasisinin kapsam ve yoğunluk bakımından burjuva demokrasisinden üstün olduğunu ileri sürer.

Ama argümanının ikinci yanı yapısal açıdan bana bugün olup bitenlere daha uygun düşüyormuş gibi görünüyor. Lenin burada “demokrasi” sözcüğünü okurken yanına daima “bir Devlet biçimi” sözünü koymamız gerektiğinde ısrar eder. Biçim, Devlet’in ayrı bir yapısının ve egemenliğin resmi kullanımının tikel bir konfigürasyonuna gönderme yapar. Lenin, Demokrasiyi bir Devlet biçimi olarak koymakla klasik siyasi düşünme geleneğine başvurur, ki bu gelenek, “demokrasi”yi nihai olarak bir egemenlik ya da iktidar mecazı olarak tasarlamamız gerektiğini iddia eden Yunan felsefesine kadar geri gitmektedir.

Eğer demokrasi bir Devlet biçimiyse, bu kategorinin önceden belirlenmiş uygun bir felsefi kullanımı olabilir mi? Lenin’de siyasetin amacı –ya da fikri– demokrasi de dahil olmak üzere her türlü devlet biçiminin sönümlenmesidir. Ve bu da, temelde Marx’ın Ekonomik ve Felsefi Elyazmaları’nda ifadesini bulan soysal Komünizm ile tanımlanabilir. Soysal Komünizm çokbiçimli işçi etkinliklerinin; düzenlemelerin, teknik veya toplumsal eklemlenmelerin egemenliğinde olmadığı, ihtiyaçların kolektif gücünün idaresi altında olduğu serbest birliktelik temelli eşitlikçi bir toplum öngörür. Böyle bir toplumda, kamu baskısından ayrı bir olay olarak Devlet çözülmüştür. Siyaset de –sosyal grupların ve iktidarı fethetme niyetindeki tamahkârların çıkarlarını seslendirdiği ölçüde– fiilen çözülmüştür. Bu yüzden Komünist siyasetin hedefi, genel olarak Devlet’ten –bu Devlet demokratik olduğunu ilan etmişse bile– ayrışmış haliyle biçimin yok oluşu kipliğinde, tam da Komünist siyasetin kendisinin ortadan kalkmasıdır.

Siyasetin temsiliyetinde rol oynayan düzenleyici fikirler olarak felsefe, eğer siyasetin nihai hedeflerini tanımlayan, meşrulaştıran ya da kategorilere ayıran bir şey olarak alınırsa ve buradaki hedef Devlet’in sönümlenmesi –Lenin’in tezi bu yöndedir– ve saf temsiliyet, serbest birliktelik olarak tanımlanabilecek bir şeyse; ya da yine siyasetin nihai hedefi sonsuzluktan ayrışmış otorite olarak konumlandırılırsa veya kendi başına kolektifin zuhur edişi olarak tasarlanırsa, o zaman, bu varsayılan hedef açısından, yani soysal Komünizm’e aktarılan hedef açısından demokrasi felsefe için bir kategori değildir, olamaz. Neden? Çünkü demokrasi bir Devlet biçimidir; bırakalım siyasetin nihai hedeflerini felsefe değerlendirsin ve bırakalım bu son aynı zamanda Devlet’in sonu, dolayısıyla da “demokrasi” sözcüğüyle her türlü ilişkinin sonu olsun.

Hipotezlerle ilgili bu çerçevede siyaseti değerlendirmeye uygun “felsefi” sözcük, “eşitlik” yahut “Komünizm” olabilir, “demokrasi” olamaz. Çünkü bu sözcük geleneksel olarak Devlet’e, yani Devlet biçimine bağlıdır.

Buradan “demokrasi”nin ancak aşağıdaki üç hipotez reddedilirse felsefeye ait bir kavram olarak görülebileceği fikri çıkar. Bu üç hipotezin hepsi iç içe geçmiştir ve bir şekilde Leninist demokrasi fikrini destekler. Söz konusu hipotezler şunlardır:

1. Hipotez: Siyasetin nihai hedefi soysal Komünizm’dir, yani kolektifin hakikatinin saf temsili ya da Devlet’in sönümlenmesidir.

2. Hipotez: Felsefeyle siyaset arasındaki ilişki siyasetin belli bir nihai hedefinin, genel ya da soysal anlamının değerlendirilmesini zorunlu kılar.

3. Hipotez: Demokrasi bir devlet biçimidir.

Bu üç hipotez çerçevesinde “demokrasi” felsefenin zorunlu bir kavramı değildir. Ancak ve ancak üç hipotezden birinin geçersiz kalması halinde öyle olabilir.

Hipotezleri üç soyut olasılık takip eder:

1. Siyasetin nihai hedefi soysal Komünizm olmasın.

2. Felsefe ile siyaset arasındaki ilişki nihai hedeflerin soruşturulması, aydınlatılması ya da meşrulaştırılması olmasın.

3. “Demokrasi” Devlet’in biçimi olmaktan başka anlamlara da sahip olsun.

Bu üç olasılığın her birinde “demokrasi”nin bir felsefe kavramı olmasını sağlayan yapı sorgulanmaktadır. Felsefenin geçerli bir kategorisi olarak “demokrasi”nin göz önüne alınmasını ya da yeniden değerlendirilmesini sağlayan bu üç şartı tek tek çözümleyeceğim.

Farz edelim siyasetin nihai hedefi, Devlet’in egemenlik ilkesinden ayrıştırılmış kolektif temsiliyetin salt teyidi değil, insanların serbest birlikteliği değil. Farz edelim soysal Komünizm, bir fikir olarak dahi, siyasetin nihai hedefi değil. O zaman siyasetin hedefi nedir; felsefeye karıştığı, felsefeyi sorguladığı ya da felsefeye meydan okuduğu ölçüde, siyaset pratiğinin hedefi nedir?

Bu sorunun tarihi ışığında iki ana hipotezin çıkarılabileceğini düşünüyorum. Birinci hipoteze göre siyasetin hedefi “iyi Devlet” olarak adlandırılabilecek şeyin konfigürasyonu, daha doğrusu zuhur edişi olacaktır. Felsefe, Devlet’in çeşitli olası biçimlerinin meşruluğunun sınanması olarak öne çıkacaktır.

Devlet konfigürasyonunun tercih edilen karakterini adlandırma arayışı içinde olacaktır. Böyle bir hipotez siyasetin hedefleri tartışmasına son noktayı koyacaktır. Aslında bu, siyaset felsefesi alanında, Antik Yunandan günümüze uzanıp egemenin meşruluğu sorunuyla uğraşan büyük klasik gelenekle ilişkilidir. Şimdi sahnede bir norm belirmiştir elbette. Normun rejimi veya statüsü ne olursa olsun, ayrı bir devlet konfigürasyonu tipi için yapılan aksiyoma dayalı tercih Devleti normatif bir ilkeye bağlamaktadır. Hangi sebeple olursa olsun demokratik bir rejim monarşik ya da aristokratik bir rejimin üstünde görülmektedir örneğin. Bir başka deyişle, genel bir norm sisteminin bir araya gelmesi bu tercihi tasdik etmektedir.

1 - 2 - 3 - 4

devamını oku

Demokrasi Kavramı Üzerine Hayli Spekülatif Bir İrdeleme - 2

Geçerken değinelim, bu durum siyasetin nihai hedefinin Devlet’in sönümlenmesi olduğu hipotezine uygun düşmez, çünkü burada konu “iyi Devlet”tir. Bu durumda kendi kendini iptal etme olarak siyasi süreçle, yani egemenlik ilkesinin son bulmasıyla meşgul olan siyasi süreçle uğraşılmaktadır. Buradaki mesele devlet konfigürasyonuyla ilgili bir norm değildir. Daha ziyade, tüm devlet konfigürasyonunun sönümlenmesini getirecek bir süreç fikri söz konusudur. Tek başına sönümlenme Devlet’in kalıcılığına uygulanan normatif soruya ait değildir. Öte yandan, eğer siyasetin nihai hedefi “iyi Devlet” ya da tercih edilen Devlet ise, bir normun ortaya çıkması kaçınılmaz görünmektedir.

İmdi bu, normun kaçınılmaz olarak dışsal ya da aşkın olduğu zor bir soru atmaktadır ortaya. Kendi başına Devlet, normu olmayan bir nesnelliktir. Kolektif açıdan zorunlu, ayrı bir işleve sahip bir egemenlik ya da zorlama ilkesidir. Belirlenimini öznel konulardan kaynaklanan bir dizi kural içinde elde edecektir. Bu normlar tam da “iyi Devlet” ya da tercih edilen Devlet konusunu önümüze getirecek olan normlardır. Mevcut durumda, yani parlamenter Devletlerimizde Devlet meselesiyle öznel ilişki üç norma göre düzenlenmiştir: ekonomi, ulusallık meselesi ve demokrasinin ta kendisi.

Önce ekonomiyi ele alalım. Devlet, malların dolaşımı ve dağıtımı konusunda asgari işlerliği sağlamaktan sorumludur; bu norma uyma konusunda aşırı yetersizlik gösterirse gözden düşer. Daha geniş biçimde, ekonomi düzleminde, ekonominin Devlet’le organik ilişkisi nasıl olursa olsun, Devlet öznel olarak ekonominin işleyişinden sorumludur.

İkinci norm ulusallık meselesidir. Devlet, bir dizi düzenlemeye –ulus, dünya sahnesinde temsiliyet, ulusal bağımsızlık, vb.– tabidir. Ülke içinde ve dışında ulus ilkesinin varoluşundan sorumludur.

Üçüncü olarak, Devlet’le öznel ilişki bakımından ele alındığında demokrasinin kendisi de bir normdur. Devlet, konuşma özgürlüğü, örgütlenme özgürlüğü, eylemde bulunma özgürlüğü gibi konular bakımından demokratik mi yoksa despotik mi olduğunu bilmekten sorumludur.

Diktatörlük ile demokrasi arasındaki karşıtlık Devlet’in değerlendirilmesi açısından bir öznel norm işlevi görür.

Bu yüzden sorunun yarattığı gerçek ortam Devlet’i ekonomik işlerlik, ulusal değerlendirme ve demokrasi şeklindeki üçlü bir normatifliğe tabi kılar. Burada “demokrasi” Devlet’in normatif nitelemesi olarak, genel olarak siyaset değil, tam anlamıyla “bir siyaset” kategorisi olarak kendini gösterir. “Bir siyaset” Devlet’le öznel ilişkiyi düzenleyen şeydir. Devlet’le öznel ilişkisini yukarıda geçen üç norma –ekonomi, ulusal sorun, demokrasi– göre düzenleyen devlet konfigürasyonuna parlamentarizm diyelim, gerçi ben buna parlamenter-kapitalizm demeyi tercih ederim. Gene de, “demokrasi” burada belli bir siyaset kategorisi –evrenselliği kesinlikle problematik olan belli bir siyasetin kategorisi-- olarak ele alındığından, onu kendi başına felsefi bir kategori olarak tanımlamaktan sakınmamız gerekir. Öyleyse bu çözümleme düzeyinde “demokrasi” belli bir siyaseti –Devlet’le ilişki bağlamında öznel bir norm formüle etme yoluyla-- nitelemektedir ki, bu kategoriye “parlamentarizm” demek durumundayım.

Siyasetin nihai hedefinin “iyi Devlet”i belirlemek olduğu hipotezine yeterince değindik. Burada en fazla, “demokrasi”nin belli bir politikanın, yani parlamentarizmin bir kategorisi olduğu ortaya atılabilir. “Demokrasi”yi bir felsefe kavramı olarak koymak için yeterli bir neden değil bu.

Burada mercek altına aldığımız konu, siyasetin nihai hedefi soysal Komünizm olmadığı zaman bu hedefin ne olabileceğidir. İlk olarak siyasetin olabilecek en iyi Devlet’in kurulmasını hedeflediği hipotezini ele aldık. Buradan yola çıkarak “demokrasi”nin zorunlu olarak felsefe dahilindeki bir kavram olmadığını ortaya atabiliriz.

İkinci olası akıl yürütme bizi siyasetin nihai hedefinin kendisinden başka bir şey olmadığı nosyonuna götürür. Bu durumda siyaset “iyi Devlet” meselesine yönelmeyecek, kendi kendisinin hedefi olacaktır. Önceki akıl yürütmenin aksine, bu kez siyaset bir düşünce ve eylem hareketi haline gelecek, egemen devlet öznelliğini kolayca bertaraf edecek, Devlet’in işlemesinin tabi olduğu normlar içinde göz önüne alınmaya ve düşünülmeye uygun olmayan projeler ortaya atacaktır. Bu durumda siyaset Devlet’ten uzaklaşmış kendine özgü bir kolektif pratik olarak sunulacaktır. Keza bu tür siyaset, özünde, Devlet gündeminin veya devlet normunun taşıyıcısı değil, tam da Devlet’in –örgütlenme özgürlüğü bakımından değerlendirildiğinde-- temsil ettiği normatif mutabakattan kaçınması anlamında, kolektif özgürlük boyutu olarak tanımlanabilecek şeyin gelişiminin taşıyıcısı olacaktır.

Hal böyleyken, “demokrasi” yerinde bir kavram mıdır? Evet, “demokrasi Devlet biçiminden farklı bir şekilde anlaşılırsa” “demokrasi” yerinde bir kavramdır. Dolayısıyla siyaset devlet mutabakatından çekilebildiği ölçüde kendi kendisini hedef görüyorsa, son tahlilde demokratik olarak tanımlanabilir. Ama bu durumda söz konusu kategori Leninist anlamda Devlet biçimi işlevi görmeyecektir. Tüm bunlar bizi üç Leninist hipotez açısından üçüncü olumsuz koşula getirir.

Tartışmamızın birinci bölümü --Siyasetin hedefi soysal Komünizm değilse ne olacak?-- burada tamamlanıyor.

Tartışmanın ikinci bölümü felsefenin kendisiyle ilgili. Felsefenin, siyasetin nihai hedeflerinin temsili ya da ele geçirilmesi olarak ele alındığı ölçüde, siyasetle ilgisiz olduğunu; siyasetle, onun nihai hedeflerinin değerlendirilmesini –sorguya çekilmesini– ya da meşrulaştırılmasını gözetmeyen bir ilişkisi olduğunu varsayalım. Peki o zaman felsefenin siyasetle ilişkisi nedir? Bu ilişkinin bir adı var mıdır? Bu ilişkinin kurallarını nasıl koyabiliriz?

İlk hipoteze göre felsefenin görevi, benim deyişimle siyasetin biçimsel tarifi, tipolojisi olmalıdır. Felsefe, siyasetin özgün yapısına uygun bir biçimde tartışıldığı bir alan yaratmalıdır. Neticede felsefe, olası normların sözü edilen tipolojisini ön-işlediği yahut açığa vurduğu ölçüde Devletlerin ve siyasetin biçimsel kavrayışı olacaktır. Yine de, durum bu olduğunda –kuşkusuz Aristoteles veya Montesquieu gibi düşünürlerin eserlerinin bir parçasıdır bu– “demokrasi”nin felsefe üzerinde, Devlet biçiminin tarifi olarak etki edeceği ortadadır. Bu konuda şüphe yoktur. Buna bağlı olarak, kategorileştirme devlet konfigürasyonlarından başlar ve “demokrasi” felsefe açısından tiranlık, aristokrasi vb biçimler karşısında bir Devlet biçimi haline gelir.

Ama “demokrasi” bir devlet biçimini tarif ediyorsa, üzerinde temellendiği şey, bu biçim açısından, “siyasetin hedefleri”yle ilgili olacaktır. Peki, bunun söz konusu biçimi “istemekle” bir ilgisi var mıdır? Eğer öyleyse, yukarıda çözümlediğimiz “iyi Devlet” mantığı içindeyiz demektir. Yoksa mesele bu biçimin ötesine geçmek, egemenliği, hatta demokratik egemenliği ortadan kaldırmak mıdır? Böyle olduğundaysa Leninist çerçeveye, sönümlendirme hipotezine sıkışırız. Her koşulda, bu seçenek bizi tartışmanın birinci bölümüne geri götürür.

1 - 2 - 3 - 4

devamını oku