Filozof Olarak Homeros

 

Homeros’un ilk filozof olduğunu söyleyen Aristoteles bu savında haklıdır; çünkü Homeros bir dünya görüşünün habercisi, dünya ve hayatın bir yorumcusudur. Şüphesiz, Homeros’un kullandığı şekil bir şiir şekli, bir bilim - öncesi şeklidir. Burada bir de İlias — aşağı yukarı İs. ö. 750 de bitmiştir — ile Odysseia — bitişi aşağı yukarı İs. ö. 700 — arasındaki hem motiflerde hem de düşüncelerde kendini gösteren nesil ayrılığı açık olarak işe karışmaktadır. Sonraları bilimsel felsefenin inceden inceye ele aldığı sorunlar bu destanlarda kapalı bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Nitekim bu destanlarda, ilk - madde’nin ne olduğu hakkında bir soruşturmayı, tektanrıcılığa doğru bir eğilimi, olan - bitenin anlamı üzerine bir araştırmayı buluyoruz. Ozan, insanlar ve insan hayatı üzerine yaptığı sayısız gözlemleri çok kere birleştirerek genel bir yargıya varıyor. Onun daha o zaman Tanrı istencinin insan istenci karşısındaki durumunun ne olduğu sorusunu aydınlatmağa çalışması pek önemlidir (bu, sonraki felsefede istenç özgürlü­ğü diye adlandırılan sorundur). 

Homeros’un dünyası baştan aşağı tanrılarla dolu olan esrarlı bir dünyadır; ancak burada insan istenci’nin de büyük bir önemi vardır, bu istenç kahramanca davranmada olduğu gibi acı­lara katlanmada da kendini gösterir. Bundan dolayı ozan olan biteni Tanrı ile insanın ortaklaşa yaptıkları bir iş olarak anlıyor — bu, zamanımıza kadar yaşayagelmiş bir düşüncedir. Hatta Odysseia’nın girişinde Baş tanrı insanların kötülüğün nedenini kendilerinde, kendilerinin işledikleri günahta arıyacaklarına tanrılarda aramağa kalkışmalarını yerer. — Eski Hellen mythoslarında pek çok zulüm hareketleriyle karşılaşılır ; bunun yanında Homeros’un, insanlık şerefi ve onuru, evliliğin yüksekliği, çocuğun önemi — bunu bize babanın, çocuğunun kendinden daha değerli olmasını özlemesi gösteriyor — üzerine söylediği sözlerin parlaklığı bir kat daha artıyor- Bundan dolayı şair Horatius (Spistula I,2) Homeros’un ahlâkı Stoalı filozofların birçoğundan daha açık olarak öğrettiğini söyliyebiliyor.

HOMEROS’UN BİLİM-ÖNCESİ FELSEFÎ DÜŞÜNCELERİNDEN ÖRNEKLER

İlk öğe-öğretisi

Okeanos (dur) tanrıların babası ve anası Tethys. (X IV , 302)

(Kahramanlardan biri ötekileri azarlıyor ;)

"Sizler hepiniz su ve toprak olun.

Herbiriniz burada yüreksiz ve ünsüz oturanlar." (VII, 99)

En Yüksek Tanrı

Zeus, insanların ve tanrıların babası. (Sık sık rastlanan bir deyiş)

• •

Zeus, kim olursa olsun, tanrıları en yükseği ve en iyisi. (XXlll, 43)

• •

(Hektor) tanıdı Zeus’un kutlu terazisini. (X V I 658)

Olup bitenin niçini

Bir vakitler onbinlerce insan soyu eziyorlardı,

Oraya buraya atılarak, geniş-göğüslü toprağı.
Zeus bunu görüp ona acıdı; derin aklıyla
Düşündü yükünü azaltmayı her şeyi besleyen toprağın.
Böylece körükledi îlios savaşının zorlu döğüşünü.
Azaltmak istiyordu toprağın yükünü ölümle : Troia ilinde
Göçüp gittiler yiğitler; geldi Zeus’un dileği yerine. (Kypria  1)

(Helena kendisinden ve Paris’ten söz ediyor ;)
Zeus yükledi kötü kaderi, sonradan da
Şarkılık olalım diye gelecekteki insanlara.’ (VI, 357)

İnsan hayatının değeri ve değersizliği

İki küp vardır tabanında Zeus’un konağının
Verdiği armağanlarla dolu, kötülüklerle biri, iyiliklerle öteki.
Kime karıştırıp verirse Zeus şimşeklerle eğlenen
Bazan kötüye kavuşur o, bazan da iyiye.
Belâlardan verdiği kimseyi rezil eder.
Uğursuz sefalet güzelim dünyada onu oradan oraya atar.
Dolaşır durur, onu ne tanrılar ne de insanlar sayar.
XXIV, 527)

Kaynak: Walther Kranz - Antik Felsefi Metinler ve Açıklamalar