İslam Felsefesi ve Doğu Felsefesi

Budizmde de yer alan insan istenci ve insanın kendi sorumluluğunda kalan seçim iradesi islam dini içinde geçerlidir. Tevekkül inancı olarak ta bilinen bu düşünceye ilişkin Hıristiyanlıkta da olduğu gibi iki dünyanın varlığı söz konusudur. Bu yüzden islam inancında insan, kendi üzerine düşünmeli ve iç güdülerini kontrol etmelidir.

Kutsal kitap Kuran-ı Kerim’deki hükümlere uymalı iyiyi kötüden ayırmalı ve aklın ışığında davranışlara yön verilmelidir.İslam düşünürlerinden İbn-i Sinaya göre, tanrı her şeyi yaratan ve bilendir. İnsan ise, tanrının bir düşüncesinin ürünü olduğuna göre düşünme yetisi olan ruhla birlikte dünyaya gelmiştir. Ölüm ise ruhun bedenden ayrılması anlamına gelir. Ancak beden ölümlü ruh ölümsüzdür. Budizm den farklı olarak, burada ruh bir bedene aittir.

Hümanizmin en büyük simgesi islam düşünürlerinden Mevlana Celaleddin Rumidir. Sınırsız insan sevgisi iç bir ayrım gözetmeden insana yaklaşımı doğu felsefesindeki hoşgörü anlayışını simgelemektedir.

Mevlana insanların farklı bedensel özellikleri olmasına rağmen özünün aynı olduğu görüşündedir. Bunu vurgulamak için şu sözleri söylemiştir.

Ben ben değilim, sende ben değilsin!
Hele sen hiç ben değilsin!
Ben aynı zamanda hem senim, hem de benim!
Sen aynı zamanda hem sensin, hem de bensin!
Ey hatem güzeli senin yüzünden şaşırıp kaldım!
Sen mi bensin yoksa, ben mi senim bilmiyorum.

Yunus Emre’de Mevlana gibi içi Tanrı sevgisi ile dolu, yaşamın anlamını bulmak için insanı sevgiye çağıran bir hümanisttir. Tanrı insanı kendi özünden ruhsal bir varlık olarak yarattı ve bu dünyada bir bedenle kendi özünden ayırdı. Bu nedenle insan, tanrının bir parçasıdır. Her varlık birer tanrısal öz taşır. Yunusun şu sözleri varlık içindeki tanrıyı ifade etmektedir.

Ay oldum aleme doldum
Yağmur oldum yere yağdım
Bulut olup göğe ağdım
Nur oldum Güneşe Geldim

Musa oldum tür’a vardım
Ali oldum kılıç salladım
Koç oldum kurbana geldim
Meydana güreşe geldim