Soru 65 : Anlayısgücümüz bilgiye neler katar?

insan zihni, sadece duyu verilerini almakla kalmaz; onlara kendi etkinliğini de uygular; onları kendi kavramları aracılığı ile düzenler, düşünülecek hale getirir, anlamlı kılar. Bilgi ancak, bu etkiler sonunda ortaya çıkar, öyleyse, bilginin ikinci faktörü olan anlayışgücümüzün formlarını, yani kavramlarını da incelemek gerekir. Bunlar tıpkı duyarlığın deney - öncesi formları olan mekân ve zaman gibi; anlayış-gücünde deneyden-önce bulunan formlardır; düşünüş tarzlarıdır, genel kavramlardır. Kant bu kavramları bulabilmek ve ortaya koyabilmek için, yargılarımızı ele alır. Mantık bilimi, yargılarımızın çeşitlerini; biçimlerini incelemektedir. Kant da buradan hareket ederek, anlayışgücümüzde şu temel kavramların bulunduğunu söyler:

Nicelik Nitelik Bağıntı Kip
Bütünsellik Gerçeklik Cevher ve ilinek imkân ve imkân-sızlık

Çokluk Olumsuzlama Nedensellik ve Varlık ve Varlık
bağımlılık olmayan
Birlik Sınırlama Karşılıklılık Zorunluk ve Olumsallık

Demek ki, deneylerimizin sağladığı bütün verileri, yani bütün gerçeği, bu kavramlar; anlayışgücünün bu kategorileri aracılığı ile düzenler, biçime sokar, düşünür ve kavrarız.