Klasik Yunan Filozoflarında Evren Tasarımı
|
|
THALES (M.Ö. 624-545)
Klasik Yunan felsefesinin Thales ile başlatılması geleneği, felsefenin mahiyeti hakkında Aristoteles’in verdiği bilgilere dayanmaktadır. Thales, evrenin ana ilkesinin su olduğunu bildirmiştir. Thales’in, suyu yani tek bir tözü evrenin temel maddesi olarak görmesi, değişmeksizin kalan tek tözün su olduğunu düşünmesinde yatar. “Bir şeyin kendisinden geldiği şey” olarak açıklanan “arkhe”, Thales’in her şeyin su ile beslendiği ve varlığını onunla sürdürdüğü gözleminde bulunmasından ötürü suya nispet edilmiştir. O, maddi varlık olan suya metafizik bir nitelik vermiş olmakla, hayatın anlamının da metafizik bir yapıya sahip olduğunun bilincine varmıştır. Ancak bu ilke her açıdan maddi olmaktan da kurtulamamıştır.
Thales’in bu teorisi, eski Yunan dininden esinlenerek yapılan bir açıklama olmadığı gibi, bu dinden izler taşıyor olup ondan tamamen ayrık da değildir. Thales’e göre her yerin Tanrılarla dolu olduğu fikri, bir anlamda bunu ortaya koymaktadır. Çünkü daha önce Aristoteles’in eskiler diye nitelediği Homeros ve Hesiodos tarafından yazılı hale getirilen destanlarda Styks adındaki evren Tanrısının su olduğu ve tüm varlıkların Okeanus ve Tethys denilen şeylerden yaratıldığı söylenmektedir. Thales bu suyun bir ruha sahip olduğuna inanmaktadır. Bu durum “hylosoism” olarak adlandırılmıştır ve böylece her ne kadar bu şey maddi de olsa, dünyanın birliğine ilişkin bir teori ortaya konulmuş bulunmaktadır.
ANAKSIMANDROS (M.Ö. 610-546)
Thales, suyu her şeyin temelinde bulunan canlı bir töz olarak anlamasına rağmen, Yunan felsefesinde arkhe sorunu son bulmuş değildir. Anaksimandros, bu tözün yani evreni oluşturan temel ilkenin “apeiron” denen sonsuz ve sınırsız, aynı zamanda belirsiz bir şey olduğunu öne sürmüştür. Bu ilke, göklerin ve yerlerin ortak anasıdır ve var olan her şey varlığını bu ilkeden almıştır. Apeiron denen sonsuz ve sınırsız ilke, Tanrı, deneyimlerden elde edilen maddi şeylerin ötesinde bir olgusallık oluşturur ve bu yüzden de algılanamazdır. Bu ilke, taşıdığı belirsizlik yüzünden metafizik değildir. Aristoteles’in hakkında bir bilgi vermediği bu filozofun ortaya attığı apeironun, var olanın temel ilkesi olarak ortaya çıkması bir yana, yine var olan şeylerin kendisine geri döndüğü ilke olarak da karşımıza çıktığı görülür.
Anaksimandros’a göre var olan şeyler ceza ödemek üzere varlığını oluşturan apeirona geri döneceklerdir. Apeiron yaratılmamıştır ve yok olmayacaktır. Onun hareketi de kendisi gibi öncesiz ve sonrasız olduğundan, bu hareket sonucu belli tözlerin ayrışmasıyla varlıklar meydana gelmiştir. Dünyayı evrenin merkezinde gören ve boşlukta hiçbir şeye dayanmaksızın duran bir silindir şeklinde kabul eden filozof, ilk evren tasarımını da ortaya atan kişi olmuştur.
ANAKSIMENES (M.Ö. 585-528)
Thales, değişmeyen ilkenin su olduğunu söylerken, değişmeyen halindeki suyun değişen halindeki suya dönüşünün nasıl gerçekleştiğini belirtmemiştir. Anaksimenes bunu hava ile çözmeye çalışmıştır. Hava hem sıkışan hem de genleşen bir şey olmakla, evrendeki her şey bu sıkışma ve genleşme sonucu meydana gelmiştir. Anaksimenes’in arkhe olarak öne sürdüğü hava, ona göre sürekli bir hareket ve değişim durumundadır ve bu yüzden de canlı varlıklardaki hayat belirtisi ve hareketin sebebidir.
Anaksimenes, dinin de etkisinde kalarak insanın aldığı nefesle ruhu bir ve aynı saymakla, küçük evren olan insanla büyük evren olan kainatın aynı ruhu taşıdığını söylemiş olmaktadır. O bunu şu şekilde ifade etmiştir: “Nasıl hava olan ruhumuz bizi hükmü altında bir arada tutuyorsa, bütün kozmosu da soğuk ve hava öylece sarıp tutar.” Anaksimenes’in, sonsuz ve sınırsız olan apeiron fikrini bırakıp yeniden maddi ilkeye dönmüş olmasını bir gerileme olarak görenlerin yanında, havanın bütün bu nitelikleri karşıladığını ileri sürenler de olmuştur.
- PYTHAGORAS (M.Ö. 580-497)
- HERAKLEITOS (M.Ö. 544-484)
- KSENOPHANES (M.Ö. 570-478)
- PARMENIDES (M.Ö. 540-470)
- ZENON (M.Ö. 490-430)
- EMPEDOKLES (M.Ö. 492-432)
- ANAKSAGORAS (M.Ö. 500-428)
- DEMOKRITOS (M.Ö. 460-400)
- PROTAGORAS (M.Ö. 480-410)
- PLATON (M.Ö. 427-347)
- ARISTOTELES (M.Ö. 385-322)
KAYNAKÇA:
ARISTOTELES, De Anima (On the Soul), İng. çev. Hugh Lawson-Tancred, Penguin Books, London 1986.
ARISTOTELES, Fizik, çev. Saffet Babür, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001.
ARISTOTELES, Gökyüzü Üzerine, çev. Saffet Babür, Dost Kitabevi, Ankara 1997.
ARISTOTELES, Kategoriler, çev. Saffet Babür, İmge Kitabevi, Ankara 1996.
ARISTOTELES, Metafizik, çev. Ahmet Arslan, Sosyal Yayınlar, İstanbul 1996.
ARISTOTELES, Oluş ve Bozuluş Üzerine, çev. Celal Gürbüz, Ara Yayıncılık, İstanbul 1990.
ARISTOTELES, The Nicomachean Ethics, İng. çev. Haris Rackham, Wordsworth Edition Limited, Hertfordshire 1996.
CEVİZCİ, Ahmet, İlkçağ Felsefesi Tarihi, Asa Kitabevi, Bursa 2000.
ERDEM, Hüsameddin, İlkçağ Felsefesi Tarihi, Hü-Er Yayınları, Konya 2000.
FARABİ, Ebu Nasr, Aristo Felsefesi, çev. Hüseyin Atay, Farabi’nin Üç Eseri, Morpa Kültür Yayınları, İstanbul 2004.
GÖKBERK, Macit, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, İstabul 2000.
GÖKBERK, Macit, Felsefenin Evrimi, Milli Eğitim Bakanlığı. Yayınları, İstanbul 1979.
HERAKLEITOS, Kırık Taşlar, çev. Alova, Bordo Siyah Klasik Yayınlar, İstanbul 2003.
İBN SİNA, Ebu Huseyn, Fizik, çev. Muhittin Macit- Ferruh Özpilavcı, Litera Yayıncılık, İstanbul 2004.
KRANZ, Walther, Antik Felsefe: Metinler ve Açıklamalar, çev. Suad Y. Baydur, Sosyal Yayınlar, İstanbul 1994.
LUKACS, Georg, Estetik, çev. Ahmet Cemal, Payel Yayınları, İstanbul 1985.
MACINTYRE, Alasdair, Etik’in Kısa Tarihi, çev. Hakkı Hünler- Solmaz Zelyut Hünler, Paradigma Yayınları, İstanbul 2001.
PLATON, Devlet, çev. Sabahattin Eyuboğlu- M. Ali Cimcoz, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2002.
PLATON, Epinomis, çev. Adnan Cemgil, Sosyal Yayınlar, İstanbul 2001.
PLATON, Kratylos, çev. Cenap Karakaya, Sosyal Yayınlar, İstanbul 2000.
PLATON, Phaidon, çev. Suut Kemal Yetkin- Hamdi Ragıp Atademir, Mili Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1997.
PLATON, Phaidros, çev. Hamdi Akverdi, Mili Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1997.
PLATON, Timaios, çev. Erol Güney- Lütfi Ay, Sosyal Yayınlar, İstanbul 2001.
PLATON, Yasalar, çev. Candan Şentuna- Saffet Babür, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 1998.
RAZİ, Fahreddin, Kelama Giriş, çev. Hüseyin Atay, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002.
ROSS, David, Aristoteles, çev. Ahmet Arslan- İhsan Oktay Anar- Özcan (Yalçın) Kavasoğlu- Zerrin Kurtoğlu, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2002.
SAHAKIAN, William S., Felsefe Tarihi, çev. Aziz Yardımlı, İdea Yayınevi, İstanbul 1995.
SKIRBEKK, Gunnar- Nils Gilje, Antik Yunan’dan Modern Döneme Felsefe Tarihi, çev. Emrullah Akbaş- Şule Mutlu, Üniversite Kitabevi Yayınları, İstanbul 2004.
WEBER, Alfred, Felsefe Tarihi, çev. H. Vehbi Eralp, Sosyal Yayınlar, İstanbul 1998.
ZELLER, Eduard, Grek Felsefesi Tarihi, çev. Ahmet Aydoğan, İz Yayıncılık, İstanbul 2001.
Klasik Yunan felsefesinin Thales ile başlatılması geleneği, felsefenin mahiyeti hakkında Aristoteles’in verdiği bilgilere dayanmaktadır. Thales, evrenin ana ilkesinin su olduğunu bildirmiştir. Thales’in, suyu yani tek bir tözü evrenin temel maddesi olarak görmesi, değişmeksizin kalan tek tözün su olduğunu düşünmesinde yatar. “Bir şeyin kendisinden geldiği şey” olarak açıklanan “arkhe”, Thales’in her şeyin su ile beslendiği ve varlığını onunla sürdürdüğü gözleminde bulunmasından ötürü suya nispet edilmiştir. O, maddi varlık olan suya metafizik bir nitelik vermiş olmakla, hayatın anlamının da metafizik bir yapıya sahip olduğunun bilincine varmıştır. Ancak bu ilke her açıdan maddi olmaktan da kurtulamamıştır.
Thales’in bu teorisi, eski Yunan dininden esinlenerek yapılan bir açıklama olmadığı gibi, bu dinden izler taşıyor olup ondan tamamen ayrık da değildir. Thales’e göre her yerin Tanrılarla dolu olduğu fikri, bir anlamda bunu ortaya koymaktadır. Çünkü daha önce Aristoteles’in eskiler diye nitelediği Homeros ve Hesiodos tarafından yazılı hale getirilen destanlarda Styks adındaki evren Tanrısının su olduğu ve tüm varlıkların Okeanus ve Tethys denilen şeylerden yaratıldığı söylenmektedir. Thales bu suyun bir ruha sahip olduğuna inanmaktadır. Bu durum “hylosoism” olarak adlandırılmıştır ve böylece her ne kadar bu şey maddi de olsa, dünyanın birliğine ilişkin bir teori ortaya konulmuş bulunmaktadır.
ANAKSIMANDROS (M.Ö. 610-546)
Thales, suyu her şeyin temelinde bulunan canlı bir töz olarak anlamasına rağmen, Yunan felsefesinde arkhe sorunu son bulmuş değildir. Anaksimandros, bu tözün yani evreni oluşturan temel ilkenin “apeiron” denen sonsuz ve sınırsız, aynı zamanda belirsiz bir şey olduğunu öne sürmüştür. Bu ilke, göklerin ve yerlerin ortak anasıdır ve var olan her şey varlığını bu ilkeden almıştır. Apeiron denen sonsuz ve sınırsız ilke, Tanrı, deneyimlerden elde edilen maddi şeylerin ötesinde bir olgusallık oluşturur ve bu yüzden de algılanamazdır. Bu ilke, taşıdığı belirsizlik yüzünden metafizik değildir. Aristoteles’in hakkında bir bilgi vermediği bu filozofun ortaya attığı apeironun, var olanın temel ilkesi olarak ortaya çıkması bir yana, yine var olan şeylerin kendisine geri döndüğü ilke olarak da karşımıza çıktığı görülür.
Anaksimandros’a göre var olan şeyler ceza ödemek üzere varlığını oluşturan apeirona geri döneceklerdir. Apeiron yaratılmamıştır ve yok olmayacaktır. Onun hareketi de kendisi gibi öncesiz ve sonrasız olduğundan, bu hareket sonucu belli tözlerin ayrışmasıyla varlıklar meydana gelmiştir. Dünyayı evrenin merkezinde gören ve boşlukta hiçbir şeye dayanmaksızın duran bir silindir şeklinde kabul eden filozof, ilk evren tasarımını da ortaya atan kişi olmuştur.
ANAKSIMENES (M.Ö. 585-528)
Thales, değişmeyen ilkenin su olduğunu söylerken, değişmeyen halindeki suyun değişen halindeki suya dönüşünün nasıl gerçekleştiğini belirtmemiştir. Anaksimenes bunu hava ile çözmeye çalışmıştır. Hava hem sıkışan hem de genleşen bir şey olmakla, evrendeki her şey bu sıkışma ve genleşme sonucu meydana gelmiştir. Anaksimenes’in arkhe olarak öne sürdüğü hava, ona göre sürekli bir hareket ve değişim durumundadır ve bu yüzden de canlı varlıklardaki hayat belirtisi ve hareketin sebebidir.
Anaksimenes, dinin de etkisinde kalarak insanın aldığı nefesle ruhu bir ve aynı saymakla, küçük evren olan insanla büyük evren olan kainatın aynı ruhu taşıdığını söylemiş olmaktadır. O bunu şu şekilde ifade etmiştir: “Nasıl hava olan ruhumuz bizi hükmü altında bir arada tutuyorsa, bütün kozmosu da soğuk ve hava öylece sarıp tutar.” Anaksimenes’in, sonsuz ve sınırsız olan apeiron fikrini bırakıp yeniden maddi ilkeye dönmüş olmasını bir gerileme olarak görenlerin yanında, havanın bütün bu nitelikleri karşıladığını ileri sürenler de olmuştur.
- PYTHAGORAS (M.Ö. 580-497)
- HERAKLEITOS (M.Ö. 544-484)
- KSENOPHANES (M.Ö. 570-478)
- PARMENIDES (M.Ö. 540-470)
- ZENON (M.Ö. 490-430)
- EMPEDOKLES (M.Ö. 492-432)
- ANAKSAGORAS (M.Ö. 500-428)
- DEMOKRITOS (M.Ö. 460-400)
- PROTAGORAS (M.Ö. 480-410)
- PLATON (M.Ö. 427-347)
- ARISTOTELES (M.Ö. 385-322)
KAYNAKÇA:
ARISTOTELES, De Anima (On the Soul), İng. çev. Hugh Lawson-Tancred, Penguin Books, London 1986.
ARISTOTELES, Fizik, çev. Saffet Babür, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001.
ARISTOTELES, Gökyüzü Üzerine, çev. Saffet Babür, Dost Kitabevi, Ankara 1997.
ARISTOTELES, Kategoriler, çev. Saffet Babür, İmge Kitabevi, Ankara 1996.
ARISTOTELES, Metafizik, çev. Ahmet Arslan, Sosyal Yayınlar, İstanbul 1996.
ARISTOTELES, Oluş ve Bozuluş Üzerine, çev. Celal Gürbüz, Ara Yayıncılık, İstanbul 1990.
ARISTOTELES, The Nicomachean Ethics, İng. çev. Haris Rackham, Wordsworth Edition Limited, Hertfordshire 1996.
CEVİZCİ, Ahmet, İlkçağ Felsefesi Tarihi, Asa Kitabevi, Bursa 2000.
ERDEM, Hüsameddin, İlkçağ Felsefesi Tarihi, Hü-Er Yayınları, Konya 2000.
FARABİ, Ebu Nasr, Aristo Felsefesi, çev. Hüseyin Atay, Farabi’nin Üç Eseri, Morpa Kültür Yayınları, İstanbul 2004.
GÖKBERK, Macit, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, İstabul 2000.
GÖKBERK, Macit, Felsefenin Evrimi, Milli Eğitim Bakanlığı. Yayınları, İstanbul 1979.
HERAKLEITOS, Kırık Taşlar, çev. Alova, Bordo Siyah Klasik Yayınlar, İstanbul 2003.
İBN SİNA, Ebu Huseyn, Fizik, çev. Muhittin Macit- Ferruh Özpilavcı, Litera Yayıncılık, İstanbul 2004.
KRANZ, Walther, Antik Felsefe: Metinler ve Açıklamalar, çev. Suad Y. Baydur, Sosyal Yayınlar, İstanbul 1994.
LUKACS, Georg, Estetik, çev. Ahmet Cemal, Payel Yayınları, İstanbul 1985.
MACINTYRE, Alasdair, Etik’in Kısa Tarihi, çev. Hakkı Hünler- Solmaz Zelyut Hünler, Paradigma Yayınları, İstanbul 2001.
PLATON, Devlet, çev. Sabahattin Eyuboğlu- M. Ali Cimcoz, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2002.
PLATON, Epinomis, çev. Adnan Cemgil, Sosyal Yayınlar, İstanbul 2001.
PLATON, Kratylos, çev. Cenap Karakaya, Sosyal Yayınlar, İstanbul 2000.
PLATON, Phaidon, çev. Suut Kemal Yetkin- Hamdi Ragıp Atademir, Mili Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1997.
PLATON, Phaidros, çev. Hamdi Akverdi, Mili Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1997.
PLATON, Timaios, çev. Erol Güney- Lütfi Ay, Sosyal Yayınlar, İstanbul 2001.
PLATON, Yasalar, çev. Candan Şentuna- Saffet Babür, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 1998.
RAZİ, Fahreddin, Kelama Giriş, çev. Hüseyin Atay, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002.
ROSS, David, Aristoteles, çev. Ahmet Arslan- İhsan Oktay Anar- Özcan (Yalçın) Kavasoğlu- Zerrin Kurtoğlu, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2002.
SAHAKIAN, William S., Felsefe Tarihi, çev. Aziz Yardımlı, İdea Yayınevi, İstanbul 1995.
SKIRBEKK, Gunnar- Nils Gilje, Antik Yunan’dan Modern Döneme Felsefe Tarihi, çev. Emrullah Akbaş- Şule Mutlu, Üniversite Kitabevi Yayınları, İstanbul 2004.
WEBER, Alfred, Felsefe Tarihi, çev. H. Vehbi Eralp, Sosyal Yayınlar, İstanbul 1998.
ZELLER, Eduard, Grek Felsefesi Tarihi, çev. Ahmet Aydoğan, İz Yayıncılık, İstanbul 2001.
