Constantin GHEREA (1855.1920)

Romanya'da bilimsel maddeci düşüncenin ilk sözcülerinden, Romanyalı sosyolog ve edebiyat eleştirmeni Ghera, bilimsel maddeci düşünce üstüne olduğu kadar, idealist burjuva felsefi ve sosyolojisinin eleştirilisine de ilişkin çalışmalar yayınlamış, Romanya'daki toplumsal ilişkiler üstüne incelemeler yapmış, Romanya'da toplumcu bir basının gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştur.

Gherea, maddeci felsefenin bilimselliğinden, özellikle de maddeci tarih anlayışından yola çıkışla, feodalizmden kapitalizme, kapitalizmden de toplumculuğa geçişin nesnel temellerini ortaya koymuş, toplumsal ilerlemenin ölçütlerini formüllendirmiştir. Ülkenin sanayileştirilmesini toplumsal-ekonomik ilerlemenin başlıca önkoşulu olarak görür, Gherea, Spencer'ci evrimciliği olduğu kadar, anarşistlerin voluntarist ve metafizik öznelciliğini de eleştirerek, ütopik toplumculuk ile bilimsel toplumculuk arasındaki ayrımı tartışarak getirir.

Romanyalı Toplumcular Ne İstiyor (1881), Yeni-kölelik (1910) ve Azgelişmiş ülkelerde Toplumculuk adlı yapıtlarında, Romanya'daki ekonomik, siyasal ve toplumsal gelişimlerin bilimsel maddeci açıdan çözümlenişini' getirerek, toplumun dönüşüme uğratılmasının koşullarını ortaya koymaya çalışır. Yaptığı kuramsal çalışmalarla, Gherea, Romanya'da tarihsel gelişimlerin bilgisini derinleştirmiş, bütünsellik içinde ortaya koymuştur. (Bununla birlikte, tarımda kapitalist ilişkilerin gelişim derecesinin bir ölçüde küçümsendiği Yeni-kölelik adli yapıtında tekyanlı bir yaklaşım göze çarpar). Gherea, Romanya'da bilimsel maddeci estetik ile edebiyat eleştirisinin kurucusu olduğu gibi, ilk bilimsel maddeci estetikçi ve edebiyat eleştirmenlerindendir de. Bu alandaki Eleştirel İncelemeler adlı üç ciltlik yapıtı (1890/91, 1896, 1925/7), sanat ile gerçeklik arasındaki ilişkileri derinden ortaya koyar. Gherea, bir sanat yapıtının anlatım gücünün, yaşamsal hakikati imgesel olarak yansıtabilmesine bağlı olduğunu, bir sanat yapıtının içeriği ile biçimi arasında ayrılmaz bir birlik olduğunu vurgular.

Sanatın toplumsal çevrenin bir ürünü olduğunu kanıtlayarak (Sanat için Sanat ve Tezli Sanat, 1894), sanatçının kendi yapıtında, «içinde yaşadığı çağın, içinde yaşadığı toplumun gidişini» şu ya da bu biçimde yansıtmakta olduğunu gösterir (Tezlilik ve Sanatta Tez, 1890). Gherea, böyle bir konumdan, estetiksel özerkliğe ilişkin idealist kuramı eleştirerek, estetiksel etkenler ile toplumsal-tarihsel, etnik ve siyasal etkenler arasındaki bağıntıyı ortaya koyar. Belirli sosyolojik yönelimlere karşın, Ghera'nın estetiksel çözümlemeleri, Romanya'daki modern sanat eleştirisinin temellerini oluşturur. Gherea'nın düşünceleri, Romanya edebiyatının gerçekçilik doğrultusunda gelişim göstermesinde, edebiyat eleştirisi ile estetiğe bilimsel bir yön verilmesinde büyük payı vardır.