Georgi PLEKHANOV (1856-1918)

Rus Sosyal Demokrat Partisi'nin kurucularından, Rus ve uluslararası işçi hareketinin başta gelen kuramcı ve önderlerinden olan Plekhanov, bilimsel maddecilik kuramına ilişkin benzersiz çalışmalar ortaya koymuş, bilimsel maddeciliğin klasiklerinin geliştirmiş oldukları öğretiyi savunduğu kadar, yaygınlaşmasına da yol açmıştır. Özellikle de halk kitlelerinin tarihteki rolünü, altyapı ile üstyapının karşılıklı etkileşimini, ideolojinin önemini ele alan tarihsel maddeciliğe ilişkin çalışmaları, bilimsel maddecilik kuramının gelişmesine geniş katkılarda bulunmuştur.

Felsefe tarihine, estetiksei ve toplumsal-kuramsal düşünce ile edebiyat eleştirisine ilişkin çalışmaları ise zamanının bilimsel maddeci yazınının en iyi örnekleri arasında yer alır.Plekhanov'un gençlik dönemindeki kuramsal ve siyasal düşüncelerinde devrimci demokratların, Çernişevski, Dobrolyubov. Herzen ve Belinski'nin güçlü bir etkisi görülür.

«Toprak ve Özgürlük» gibi devrimci toplulukların önderliğini yapmış olan Plekhanov, 1877-1878 yıllarında, siyasal eylemlerinden ötürü iki kez tutuklanmış, 1880'den sonra da Rusya'yı terkederek, 1917 Şubat ,Devrimi'ne kadar Avrupa'da yaşamıştır. Bilimsel maddecilikle yoğun bir biçimde uğraşması ve Batı Avrupa'daki devrimci eylemlerin deneyimleriyle yakından ilgilenmesi sonunda, halkçılık ideolojisinden koparak (1881), bilimsel maddeci bir konuma geçmiş ve 1883'te Cenevre'de Paul Axelrod, Deutsch, Zazuliç ve İgnatov'la birlikte ilk Rus bilimsel maddeci örgüt olan «Emeğin Özgürlüğü»nü kurmuştur. Bu örgütün amacı bilimsel maddeci klasiklerin Rusça-ya çevrilmesi ve tanıtılmasıydı. Nitekim Plekhanov bu dönemde bilimsel maddeciliğin klasiklerinin birçok yapıtlarını çevirmiş bulunuyordu. «Emeğin Özgürlüğü» topluluğu, bu etkinlikleri nedeniyle, «Rusya'da sosyal demokrasinin kurucusu» olarak anılır.

Plekhanov, 1883'te «Modern toplumculuk kitaplığının ilk sayıları ile kendi ilk çalışması olan Toplumculuk ve Siyasa] Eylem'i çıkarmıştı. Bu çalışmalarında Plekhanov ilerici halkçı kesimlere eski anlayışlarını bırakarak «sosyal demokrasi» hareketi içinde yer almaları için çağrıda bulunuyor; Rusya'da toplumculuğa geçişte başlıca gücün köy topluluğu değil, işçi sınıfı olduğunu söylüyordu. Plekhanov, bu düşüncelerini Fikir Ayrılıklarımız (1885) adlı kitabında daha da ileriye götürmüştür.

Rusya'da ekonomik gelişimin ilk, kez bilimsel maddeci açıdan kapsamlı bir çözümlenişini yapan Plekhanov, Rusya'da kapitalizmin rastlantısal bir olay olmadığını, ülkede ilerici güçlere düşen görevin, önlerindeki gelişim süreçlerinden yararlanmak olduğunu söylemekteydi. Otokrasiye ve kapitalizme karşı başlıca gücün işçi sınıfı olduğunu gösteriyordu Plekhanov. Halkçıların dünyagörüşlerine karşı Plekhanov, Tekçi Tarih Anlayışının Gelişimi Sorunu Üstüne (1895) adlı yapıtı ile Tarihte Kişiliğin Rolü Üstüne (1898) adlı yapıtını kaleme almıştı. Tüm bir maddeci kuşağı etkilemiş olan bu çalışmalar dönemi sırasında Plekhanov maddeci tarih anlayışının kararlı savunucularından biri olmayı sürdürmüştür. Yapıtlarında maddeci tarih anlayışının parlak bir çizimini yapan Plekhanov, toplumun gelişmesinin bir takım kişilerin isteğine bağlı olmadığını, tam tersine, toplumun kendi maddi varlık koşullannca belirlenimli olduğunu ortaya koymaktaydı. Plekhanov, halk kitlelerini toplumsal ilerlemenin belirleyici bir etkeni olarak görmekle birlikte, ilerici halk hareketlerinin kendiliğinden toplumsal değişimlere yol açamayacağını, bilimsel düşüncelerin kitlelere ulaştırılması gerektiğini öne sürmüş; yaptığı ilk konuşmalarda devrimci nitelikte bir partinin oluşturulmasından söz etmiştir.

Bu bağlamda, Plekhanov, «ekonomik maddecilersin sözcülerinden ayrılır. Bu kişiler, tarihte halk kitlelerinin rolünü, dolayısıyla, insanların üretici güçlerin gelişiminde ve toplumsal ilişkilerin değişime uğratılmasmdaki etkin rolünü olumsuz-lamakta, böylelikle de idealizme düşmekteydiler.

Plekhanov'un Anarşizm ve Toplumculuk (1894) adlı daha sonraki çalışması ise Alman Sosyal Demokrasi Partisi adına kaleme alınmıştır. Hemen hemen bütün Avrupa dillerine çevrilmiş olan bu çalışma, anarşizmle karşıtlığın ortaya konması açısından büyük bir önem taşımaktaydı. Ancak devlet sorununun ele alınışında bazı eksikliklere rastlanmaktaydı.

Plekhanov, kuramsal çalışmalarında, felsefe tarihi sorunları ile burjuva felsefesiyle karşıtlığa büyük bir önem vermiştir. Bu alandaki başlıca çalışmaları Hegel'in 60. Ölüıırıyıldönü-mü (1891) ile Maddeciliğin Tarihine Katkı'dır (1893). Bu birincisi, Hegel'ci felsefenin felsefi düşünce tarihindeki rolünü, Hegel'ci diyalektiğin özü ile çağdaş burjuva felsefesinde bunun çarpıtılışını ele almaktaydı. Plekhanov, bu arada, Hegel'in mirasının korunması ve bütünlenmesi görevinin işçi sınıfına düştüğünü vurguluyordu. Maddeciliğin Tarihine Katkı'da ise Plekhanov Fransız maddeciliğinin temel önermelerini geliştirerek, getirdiği toplumsal-siyasai anlayışları çözümlemekte, tarihsel sınırlılığını ortaya koymaktaydı. Ayrıca, bilimsel maddeci felsefe tarihinin önemli metodolojik ilkeleri de geliştirilmekteydi burda. Plekhanov, felsefe tarihinin kesinkes olgulara dayanması gerektiğini belirtmiştir. Bilimsel bir felsefe tarihinin görevi, çeşitli dönemlerdeki düşüncelerin toplumsal ilintilerce nasıl belirlenmiş olduğunu açıklayabilmesiydi.

Plekhanov, birçok çalışmalarında Rusya'daki toplumsal düşünce ve felsefe tarihini ele almış; özellikle de Çernişevski, Beliriski ve Dobroiyubov'un maddeci geleneği üstünde durmuştur. Çernişevski üstüne ilk bilimsel maddeci çalışma olan kitabında Plekhanov, bu düşünür toplumsal yaşamla ilgili sorunlara diyalektik yaklaşımını ve Rus edebiyatında gerçekçilik akımının gelişmesi üstündeki büyük önemini göstermiştir.

Plekhanov, Çernişevski iie Belinski'ye dayanarak bilimsel maddeci estetiğin sorunlarını ele almış; 1880'lerden sonra ise edebi yaratımlar üstüne kendi anlayışını geliştirmiştir.

Plekhanov, yeni-Kant'çılığın, pozitivizm ve anarşizmin idealizmi ile metafiziğine kararlılıkla karşı çıkarak, felsefedeki diyalektik ve maddeci geleneklerin savunusunu yapmış, bilimsel maddeci felsefeyi geliştirerek yaygın hale getirmiş, bu felsefenin düşünce tarihindeki en büyük devrim olduğunu sürekli vurgulamıştır.

1898'de ise Plekhanov Cenevre'de «Maddecilikteki Kaçınılmaz Bunalım Üstüne» verdiği konferansta, «Bernstein ve Maddecilik» ile «K. Marx ile F. Engels'e karşı Conrad Schmidt» başlıkları altında revizyonizmin ortaya çıkış nedenleri ile işçi hareketine yeni-Kant'çılığın sızmasının nedenlerinin bir çözümlemesini yapmıştır. «Yaşasın Maddecilik»te ise, Bernstein ile Conrad Schmidt'in «Kant'a Dönüş»ünün işçi hareketinde egemenlik kurması sonunda geriye maddecilikten hiçbir şey kalmayacağını derin bir kaygıyla belirtir.

Plekhanov, bu bağlamda, maddecilik ile idealizmin uzlaşmazlığını ortaya koymuş, felsefenin temel sorusuna kesinkes maddeci bir yanıt getirerek, maddeci diyalektiğin ana savlarını somutlaştırmış, dönüştürücü içeriğini vurgulamıştır. Plekhanov, maddeci diyalektiği dönüşümlerin cebiri olarak görür. Felsefi maddecilik ile maddeci diyalektiği savunurken de, revizyonizmin tarihsel maddecilik karşısındaki savlarını geriye çevirerek, ancak maddeci tarih anlayışının tarihi bilimsel olarak açıklayabilecek güçte olduğunu ortaya koyar. Plekhanov, kararlı maddecilik açısından felsefi revizyonizmin derinden eleştirisini yapar.

Plekhanov, 1880'lerde, bilimsel maddeciliğin klasikleriyle, ayrıca, Lafargue, Bebel, Liebknecht,ve Kautsky ile de karşılıklı yazışmalarda bulunmuş; 1889'da Paris'te II. Enternasyonalde yer almıştır. Bu kurultayın önde gelen düşünürlerinden biri de olan Plekhanov, burda yaptığı konuşmada ülkesinde devrimci hareketin zafere ulaşacağına olan inancını dile getirmiştir.

1900'de Lenin'le birlikte «!skra»yı kuran Plekhanov, 1903'te Sosyal Demokrasi Partisi'nin program çalışmalarında Lenin'le fikir ayrılıklarına düşerek ondan kopar. Plekhanov, emperyalizm çağında partinin yeni görevlerini kavrayamaması sonunda, Menşeviklerden yana geçmiştir. 1905 ile 1907 yılları arasında Plekhanov'u oportünist bir konum içinde görürüz. Bu bağlamda, liberal burjuvazi ile birlik yapılması gerektiğini öne süren Plekhanov, parlamento içinde verilecek mücadeleyi en önemli siyasal karşıtlık biçimi olarak sayar. Şubat Devrimi'nden sonra Rusya'ya geri dönen Plekhanov, Ekim Devrimi'ne sırt çevirmekle birlikte, yaşamının sonuna kadar diyalektik maddeciliği kararlı bir biçimde sürdürerek, her türlü çarpıtmaya karşı sonuna kadar savunmuştur.

YAPITLARI: Çernişevski (1894); Anarşizm ve Toplumculuk (1894); Hegel'in 60. Ölümyıldönümü (1891); Sanat ve Edebiyat; Maddeciliğin Tarihine Katkı (1893); Bilimsel Maddeciliğin Temel Sorunları; Maddeci Tarih Anlayışı Üstüne; Tarihte Kişiliğin Rolü Üstüne (11898); Sanat ve Toplumsal Yaşam; Monist Tarih Anlayışının Gelişme Sorunu Üstüne (1895); Eleştirmenlerimizin Eleştirisi (1898 - 1911 arası yazılar).