Bela FOGARASI (1891-1959)

Macar bilimsel maddeci filozof ve mantıkçı Fogarasi, 1919'da Macar geçici Cumhuriyeti'nde üniversitelerde dönüşümleri öngören yüksek okul eğitim bölümü başkanlığı yapmış, geçici cumhuriyetin yıkılışından sonra Avusturya, Almanya ve Sovyetler Birliği'ne gitmiş, orda Bilimler Akademisi profesörü olarak çalışmalarını sürdürmüştür. 2. Dünya Savaşı'ndan sonra 1945'te ülkesine dönerek Macar Bilimler Akademisi'nde üniversite profesörü olarak görev almış, 1955'ten sonra bu akademinin başkan yardımcılığını üstlenmiş, akademide Felsefe Kurumu'nu kurduğu kadar, bilimsel maddeci felsefe dergisi olan «Magyar Filozofia Szemle»yi de kurarak yönetmiştir.

Fogarasi'nin bilimsel etkinlikleri çokyanlıdır. Kültür ve bilim politikası sorunlarıyla olduğu kadar, diyalektik ve tarihsel maddeciliğin sorunları ile bilimlerin sınıflandırılması sorunlarıyla da uğraşmıştır. Fogarasi'nin başlıca başarılarından biri de felsefe ile doğabilimleri arasındaki organik bağıntıyı ortaya koyuşudur. Bu bağlamda da, sürekli olarak fizikalist idealizmle ve etkileriyle uğraşmıştır.

Fogarasi'nin bilimsel çalışmalarının odak noktasını mantık oluşturur. Kendisine göre, her türlü mantığın tarihsel temelleri geleneksel mantıkta yatmaktadır. Burdan yola çıkarak, biçimsel mantığın geçerlilik sınırlarını çizdikten sonra buna dayanarak diyalektik mantığın ilkesel temellerini ele alır. Fogarasi, düşünce ile gerçeklik, düşünce ile emek, düşünce ile dil arasındaki ilintileri incelediği kadar, diyalektik mantığın ilkesel temellerini de ele alıp ortaya koyar. Bununla birlikte, mantığın tüm sorunlarına bu ilkeleri uygulamamıştır; (olumlu yargılar ile olumsuz yargılar arasındaki ilinti, düşüncenin mantıksal temel yasaları gibi) bir takım sorunlarda önemli ilerlemeler yapmış olmasına karşın, öbür sorunlarda bu ilerlemeyi gösterememiş; bazı durumlarda ileri araştırmalarda bulunurken, bazı durumlarda bütün bütüne biçimsel mantığın sınırları içinde kalmıştır. Matematiksel mantıkla ilgili ele aldığı bazı görüşler yetersiz olmakla birlikte, başlı başına matematiksel yöntemlerin biçimsel mantıkta kullanılışının matematiğin mantığa değil, tam tersine, mantığın matematiğe dayandığı görüşünü uyandırabileceğini ortaya koymuş; mantığın matematiksel mantığa indirgenişine karşı çıkmıştır. Bu tür bir indirgeme, üstü açık ya da kapalı, en genel geçer bilimsel yöntem olarak maddeci diyalektik yöntemin olduğu kadar, diyalektiğin en genel yasalarına da kuşku düşürecektir. Fogarasi'nin bilimsel etkinliklerindeki sorunsallıklar, kendisinin diyalektik mantık alanında çığır açan çalışmalar yapmış olmasını, Macaristan'da okul oluşturacak doğrultuda bilimsel maddeciler arasındaki mantık tartışmalarına önemli katkılarda bulunmuş olmasını değiştirmez.

YAPITLARI : Marasmus es logika (Marx'çıiık ve Mantık), 1946; Logika (Mantık), 1950; Materializmus es «fizikai» İdealizmus (Maddecilik ve «Fizikalist» idealizm), 1952; Tudomany es szocializmus (Bilim ve Toplumculuk), 1956.