Bir Giriş: Adorno Yüz Yaşında - 5
|
|
• Bu satırlar, Adorno'yu ama özellikle de Minima Moralla'yı güzel tarif ediyor sanki. Minima Moralia, yolculuğun, yolda olmanın metnidir; yersiz-yurtsuzluğun, hiçbir yerde evde olamamanın metni. Meseleyi daha somutlaştırmak gerekirse, Minima Moralia, bir göçmenin, mültecinin metnidir. 1951'de yayınlanan Minima Moralia, 1940'larda yazılmıştır. Dolayısıyla o, evde olamamanın, evde hissedememenin metnidir. Minima Moralia'nm güçlü bir Benjamin bağlantısı olduğunu düşünürüm hep. Minima Moralia, sanki Adorno'daki Benjamin'dir; Adorno'daki Benjamin etkisinin en somut olduğu, Benjamin'in 1940'taki intiharının Adorno üzerindeki etkisinin en belirgin olduğu Adorno metnidir. Adomo'nun bir an da olsa, Benjamin olmayı denediği, istediği metin. Buradan, en passant, şöyle bir sonuç çıkar aslında: Benjamin ebedi göçebe, mültecidir. O, hep yersizyurtsuzdur. Minima Moralia'da Adorno Benjamin'e dokunur.
Son sözü de Adorno'ya bırakalım. Minima Moralia'nın son paragrafında "Son Olarak" başlığı altında Adorno düğümünü atar:
• Umutsuzluk karşısında sorumlu bir biçimde sürdürülebilecek felsefe, her şeyi kurtarılmanın bakış açısından görünecekleri biçimleriyle düşünme çabasıdır. Kurtarılışın dünyaya saçtığı ışıktan başka ışığı yoktur bilgi-nio; başka her şey kurgudur, tekrardır, sadece tekniktir. Perspektifler oluşturulmalı, öyle perspektifler ki dünyayı yerinden uğratsın, yadırgı kılsın, onu bütün çatlakları, kırışıklıkları, yara izleriyle birlikte bir gün mesihin ışığında görüneceği gibi sefalet ve çıplaklığıyla göstersin. Keyfiliğe ya da cebre kaymadan, sadece nesnelerle temas yoluyla böyle perspektifler oluşturmak - düşüncenin görevi sadece budur. En kolay şeydir bu, çünkü durum bunu istemektedir bizden, çünkü sonuna kadar götürülen negatiflik, adı konduğunda ve göz kırpmadan yüzleştirildiğinde, kendi karşıtının ayna imgesini verir. Ama aynı zamanda en imkânsız şeydir, çünkü varoluşun menzilinin dışında duran, bir milim bile olsa dışında duran bir bakış açısını gerektirir; oysa hepimiz biliyoruz ki herhangi bir geçerli bilgi ancak varolandan elde edilebilir, ama böyle olduğu için de kaçmaya çalıştığı sefalet ve çarpıklığın izlerini taşır. Düşünce, koşulsuz olan adına kendi koşullulu-ğunu ne kadar yadsırsa, dünyaya da o kadar bilinçsizce ve dolayısıyla o kadar yıkıcı biçimde teslim eder kendini. Sonunda kendi imkânsızlığını bile mümkün olan adına kavramak zorundadır. Ama düşüncenin böylece altına girdiği yükün yanında, kurtarılmanın gerçekliği ya da gerçekdışılığı sorunu da pek önemsizdir.45
• Notlar:
1 Linda Goodman, Burçlar, çev: Sevim Or, Yaprak, İstanbul, 1993, s. 189-192.
2 Tom Bottomore, Frankfurt Okulu, çev: Ahmet Çiğdem, Ara Yayınları, İstanbul, 1989, s. 8.
3 Martin Jay, Diyalektik imgelem, çev: Unsal Oskay, Ara Yayınları, İstanbul, 1989, s. 23.
4 Orhan Koçak, "Adorno-Marcuse Yazışmasına Giriş", Defter, sayı: 37, 1999, s. 112.
5 T.W. Adorno & Herbert Marcuse, "Alman Öğrenci Hareketi Üzerine Bir Mektuplaşma", Def
ter, sayı: 37, 1999, s. 115-129.
6 T.W. Adorno, Minima Moralia, çev: Orhan Koçak, Ahmet Doğukan, Metis, İstanbul, 1998, s. 41.
7 Kari Marx'tan aktaran Orhan Koçak, "Horkheimer ve Frankfurt Okulu", Akıl Tutulması,
(Max Horkheimer, Metis Yayınları, İstanbul, 1990) için önsöz, s. 19.
8 Orhan Koçak, a.g.y., s. 19.
9 T.W. Adorno'dan aktaran Ö. Naci Soykan, Müziksel Dünya Ütopyasında Adorno ile bir Yol
culuk, Ara Yayınları, İstanbul, 1991, s. 43.
10 Ö. Naci Soykan, a.g.y., s. 43.
11 Max Horkheimer'dan aktaran Orhan Koçak, "Horkheimer ve Frankfurt Okulu", s. 36.
12 T.W. Adorno'dan aktaran Ö. Naci Soykan, Müziksel Dünya Ütopyasında Bir Yolculuk, s. 24.
13 Ö.N. Soykan, a.g.y., s. 40.
14 Martin Jay, Diyalektik imgelem, s. 99.
15 T.W. Adorno, Minima Moralia, s. 16.
16 T.W. Adorno'dan aktaran Martin Jay, Adorno, Harvard University Press, 1984, s. 37.
17 T.W. Adorno & Max Horkheimer, Dialectic of Enlightenment, Verso, 1989, s. 21-22.
18 Bkz David Held, Introduction to Critical Theory, University of California Press, 1984, s. 152.
19 Ahmet Demirhan, Modernlik, Ağaç, İstanbul, 1992, s. 78.
20 Martin Jay, Adomo, s. 37.
21 Melih Başaran, "Necatigil'in Şiirinde İçeri/Dışarı Sorunsalı", felsefelogos, sayı:5, 1998/4, s. 94-95.
22 Cyborg üzerine daha ayrıntılı bir çözümleme için bkz. İ. Emre Işık, "Siber Özneler", Özne
nin Dili, Bağlam, 2000, s. 100-104.
23 T.W. Adorno & Max Horkheimer, Dialectic of Enlightenment, s. 16.
24 Martin Jay, Diyalektik imgelem, s. 87-8.
25 David Held, Introduction to Critical Theory, s. 80.
26 David Held, a.g.y., s. 98.
27 Fredric Jameson, Late Marxism, Verso, 1990, s. 144.
28 Martin Jay, Diyalektik İmgelem, s. 312.
29 T.W. Adorno & Max Horkheimer, Dialectic of Enlightenment, s. 157.
30 Martin Jay, Diyalektik İmgelem, s. 312.
31 T.W. Adorno & Max Horkheimer, Dialectic of Enlightenment, s. 121.
32 T.W. Adorno & Max Horkheimer, a.g.y., s. 121.
33 T.W. Adorno & Max Horkheimer, a.g.y., s. 125.
34 T.W. Adorno & Max Horkheimer, a.g.y., s. 132.
35 T.W. Adorno & Max Horkheimer, a.g.y., s. 144.
36 Martin Heidegger, "Günlük İnsan ve 'Onlar Alanı", çev. Akın Etan, Çağdaş Felsefe (Bedia
Akarsu, MEB, İstanbul, 1979), s. 232-3.
37 TAV. Adorno & Max Horkheimer, Dialectic of Enlightenment, s. 154.
38 TAV. Adorno & Max Horkheimer, a.g.y., s. 163.
39 David Held, Introduction to Critical Theory, s. 96.
40 Martin Jay, Diyalektik İmgelem, s. 259.
41 T.W. Adorno, Theorie Esthetique, Klincksieck, Paris, 1989, s. 287.
42 Orhan Koçak, "Maelström Üslubu", Defter, sayı: 5, Haziran-Eylül 1988.
43 T.W. Adorno, Minima Moralia, s. 28.
44 T.W. Adorno, "Biçim Olarak Deneme", çev: Sabir Yücesoy, Defter, sayı: 45, 2002, s. 80. Bu
arada Defterin ilk sayfasında (sayı: 1) Lukacs'ın "Denemenin Doğası ve Biçimi Üzerine",
son sayfasında (sayı: 45) ise Adorno'nun Lukacs'ın makalesine göndermelerle dolu "Biçim
Olarak Deneme" yazısının yer almasına ne demeli? Her neyse Defter çok güzel bir denemeydi.
45 TAV. Adorno, Minima Moralia, s. 257.
Kaynakça:
Adorno, T.W.; Minima Moralia, çev: Orhan Koçak, Ahmet Doğukan, Metis, İstanbul, 1998.
Adorno, T.W. & Horkheimer, Max; Dialectic of Enlightenment, Verso, Londra, 1989.
Adorno, T.W. & Marcuse, Herbert; "Alman Öğrenci Hareketi Üzerine Bir Mektuplaşma", çev:
Ahmet Doğukan, Defter, sayı: 37, Metis, İstanbul, 1999.
Adorno, T.W.; "Biçim Olarak Deneme", Defter, sayı: 45, Metis, İstanbul, 2002. Adorno, T.W.; Theorie Esthetique, Klincksieck, Paris, 1989. Akarsu, Bedia (derleyen); Çağdaş Felsefe, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1979.
Bottomore, Tom; Frankfurt Okulu, çev: Ahmet Çiğdem, Ara, İstanbul, 1989.
Demirhan, Ahmet; Modernlik, Ağaç, İstanbul, 1992.
Goodman, Linda; Burçlar, çev: Sevim Or, Yaprak, İstanbul, 1997.
Held, David; Introduction to Critical Theory; Horkheimer to Habermas, University of California
Press, Berkeley and Los Angeles, 1984.
Horkheimer, Max; Akıl Tutulması, çev: Orhan Koçak, Metis, İstanbul, 1990. Jameson, Fredric; Late Marxism, Verso, New York, 1990.
Jay, Martin; Adorno, Harvvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1984. Jay, Martin; Diyalektik İmgelem, çev: Unsal Oskay, Ara, İstanbul, 1989. Koçak, Orhan; "Horkheimer ve Frankfurt Okulu", Akü Tutulması, (Max Horkheimer, Metis, İstanbul, 1990) için önsöz.
Koçak, Orhan; "Maelström Üslubu", Defter, sayı: 5, Haziran-Eylül 1988. Koçak, Orhan; "Adorno-Marcuse Yazışmasına Giriş", Defter, sayı:37, Metis, İstanbul, 1999. Soykan, Ömer Naci; Müziksel Dünya Ütopyasında Adorno ile Bir Yolculuk, Ara, İstanbul, 1991.
Son sözü de Adorno'ya bırakalım. Minima Moralia'nın son paragrafında "Son Olarak" başlığı altında Adorno düğümünü atar:
• Umutsuzluk karşısında sorumlu bir biçimde sürdürülebilecek felsefe, her şeyi kurtarılmanın bakış açısından görünecekleri biçimleriyle düşünme çabasıdır. Kurtarılışın dünyaya saçtığı ışıktan başka ışığı yoktur bilgi-nio; başka her şey kurgudur, tekrardır, sadece tekniktir. Perspektifler oluşturulmalı, öyle perspektifler ki dünyayı yerinden uğratsın, yadırgı kılsın, onu bütün çatlakları, kırışıklıkları, yara izleriyle birlikte bir gün mesihin ışığında görüneceği gibi sefalet ve çıplaklığıyla göstersin. Keyfiliğe ya da cebre kaymadan, sadece nesnelerle temas yoluyla böyle perspektifler oluşturmak - düşüncenin görevi sadece budur. En kolay şeydir bu, çünkü durum bunu istemektedir bizden, çünkü sonuna kadar götürülen negatiflik, adı konduğunda ve göz kırpmadan yüzleştirildiğinde, kendi karşıtının ayna imgesini verir. Ama aynı zamanda en imkânsız şeydir, çünkü varoluşun menzilinin dışında duran, bir milim bile olsa dışında duran bir bakış açısını gerektirir; oysa hepimiz biliyoruz ki herhangi bir geçerli bilgi ancak varolandan elde edilebilir, ama böyle olduğu için de kaçmaya çalıştığı sefalet ve çarpıklığın izlerini taşır. Düşünce, koşulsuz olan adına kendi koşullulu-ğunu ne kadar yadsırsa, dünyaya da o kadar bilinçsizce ve dolayısıyla o kadar yıkıcı biçimde teslim eder kendini. Sonunda kendi imkânsızlığını bile mümkün olan adına kavramak zorundadır. Ama düşüncenin böylece altına girdiği yükün yanında, kurtarılmanın gerçekliği ya da gerçekdışılığı sorunu da pek önemsizdir.45
• Notlar:
1 Linda Goodman, Burçlar, çev: Sevim Or, Yaprak, İstanbul, 1993, s. 189-192.
2 Tom Bottomore, Frankfurt Okulu, çev: Ahmet Çiğdem, Ara Yayınları, İstanbul, 1989, s. 8.
3 Martin Jay, Diyalektik imgelem, çev: Unsal Oskay, Ara Yayınları, İstanbul, 1989, s. 23.
4 Orhan Koçak, "Adorno-Marcuse Yazışmasına Giriş", Defter, sayı: 37, 1999, s. 112.
5 T.W. Adorno & Herbert Marcuse, "Alman Öğrenci Hareketi Üzerine Bir Mektuplaşma", Def
ter, sayı: 37, 1999, s. 115-129.
6 T.W. Adorno, Minima Moralia, çev: Orhan Koçak, Ahmet Doğukan, Metis, İstanbul, 1998, s. 41.
7 Kari Marx'tan aktaran Orhan Koçak, "Horkheimer ve Frankfurt Okulu", Akıl Tutulması,
(Max Horkheimer, Metis Yayınları, İstanbul, 1990) için önsöz, s. 19.
8 Orhan Koçak, a.g.y., s. 19.
9 T.W. Adorno'dan aktaran Ö. Naci Soykan, Müziksel Dünya Ütopyasında Adorno ile bir Yol
culuk, Ara Yayınları, İstanbul, 1991, s. 43.
10 Ö. Naci Soykan, a.g.y., s. 43.
11 Max Horkheimer'dan aktaran Orhan Koçak, "Horkheimer ve Frankfurt Okulu", s. 36.
12 T.W. Adorno'dan aktaran Ö. Naci Soykan, Müziksel Dünya Ütopyasında Bir Yolculuk, s. 24.
13 Ö.N. Soykan, a.g.y., s. 40.
14 Martin Jay, Diyalektik imgelem, s. 99.
15 T.W. Adorno, Minima Moralia, s. 16.
16 T.W. Adorno'dan aktaran Martin Jay, Adorno, Harvard University Press, 1984, s. 37.
17 T.W. Adorno & Max Horkheimer, Dialectic of Enlightenment, Verso, 1989, s. 21-22.
18 Bkz David Held, Introduction to Critical Theory, University of California Press, 1984, s. 152.
19 Ahmet Demirhan, Modernlik, Ağaç, İstanbul, 1992, s. 78.
20 Martin Jay, Adomo, s. 37.
21 Melih Başaran, "Necatigil'in Şiirinde İçeri/Dışarı Sorunsalı", felsefelogos, sayı:5, 1998/4, s. 94-95.
22 Cyborg üzerine daha ayrıntılı bir çözümleme için bkz. İ. Emre Işık, "Siber Özneler", Özne
nin Dili, Bağlam, 2000, s. 100-104.
23 T.W. Adorno & Max Horkheimer, Dialectic of Enlightenment, s. 16.
24 Martin Jay, Diyalektik imgelem, s. 87-8.
25 David Held, Introduction to Critical Theory, s. 80.
26 David Held, a.g.y., s. 98.
27 Fredric Jameson, Late Marxism, Verso, 1990, s. 144.
28 Martin Jay, Diyalektik İmgelem, s. 312.
29 T.W. Adorno & Max Horkheimer, Dialectic of Enlightenment, s. 157.
30 Martin Jay, Diyalektik İmgelem, s. 312.
31 T.W. Adorno & Max Horkheimer, Dialectic of Enlightenment, s. 121.
32 T.W. Adorno & Max Horkheimer, a.g.y., s. 121.
33 T.W. Adorno & Max Horkheimer, a.g.y., s. 125.
34 T.W. Adorno & Max Horkheimer, a.g.y., s. 132.
35 T.W. Adorno & Max Horkheimer, a.g.y., s. 144.
36 Martin Heidegger, "Günlük İnsan ve 'Onlar Alanı", çev. Akın Etan, Çağdaş Felsefe (Bedia
Akarsu, MEB, İstanbul, 1979), s. 232-3.
37 TAV. Adorno & Max Horkheimer, Dialectic of Enlightenment, s. 154.
38 TAV. Adorno & Max Horkheimer, a.g.y., s. 163.
39 David Held, Introduction to Critical Theory, s. 96.
40 Martin Jay, Diyalektik İmgelem, s. 259.
41 T.W. Adorno, Theorie Esthetique, Klincksieck, Paris, 1989, s. 287.
42 Orhan Koçak, "Maelström Üslubu", Defter, sayı: 5, Haziran-Eylül 1988.
43 T.W. Adorno, Minima Moralia, s. 28.
44 T.W. Adorno, "Biçim Olarak Deneme", çev: Sabir Yücesoy, Defter, sayı: 45, 2002, s. 80. Bu
arada Defterin ilk sayfasında (sayı: 1) Lukacs'ın "Denemenin Doğası ve Biçimi Üzerine",
son sayfasında (sayı: 45) ise Adorno'nun Lukacs'ın makalesine göndermelerle dolu "Biçim
Olarak Deneme" yazısının yer almasına ne demeli? Her neyse Defter çok güzel bir denemeydi.
45 TAV. Adorno, Minima Moralia, s. 257.
Kaynakça:
Adorno, T.W.; Minima Moralia, çev: Orhan Koçak, Ahmet Doğukan, Metis, İstanbul, 1998.
Adorno, T.W. & Horkheimer, Max; Dialectic of Enlightenment, Verso, Londra, 1989.
Adorno, T.W. & Marcuse, Herbert; "Alman Öğrenci Hareketi Üzerine Bir Mektuplaşma", çev:
Ahmet Doğukan, Defter, sayı: 37, Metis, İstanbul, 1999.
Adorno, T.W.; "Biçim Olarak Deneme", Defter, sayı: 45, Metis, İstanbul, 2002. Adorno, T.W.; Theorie Esthetique, Klincksieck, Paris, 1989. Akarsu, Bedia (derleyen); Çağdaş Felsefe, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1979.
Bottomore, Tom; Frankfurt Okulu, çev: Ahmet Çiğdem, Ara, İstanbul, 1989.
Demirhan, Ahmet; Modernlik, Ağaç, İstanbul, 1992.
Goodman, Linda; Burçlar, çev: Sevim Or, Yaprak, İstanbul, 1997.
Held, David; Introduction to Critical Theory; Horkheimer to Habermas, University of California
Press, Berkeley and Los Angeles, 1984.
Horkheimer, Max; Akıl Tutulması, çev: Orhan Koçak, Metis, İstanbul, 1990. Jameson, Fredric; Late Marxism, Verso, New York, 1990.
Jay, Martin; Adorno, Harvvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1984. Jay, Martin; Diyalektik İmgelem, çev: Unsal Oskay, Ara, İstanbul, 1989. Koçak, Orhan; "Horkheimer ve Frankfurt Okulu", Akü Tutulması, (Max Horkheimer, Metis, İstanbul, 1990) için önsöz.
Koçak, Orhan; "Maelström Üslubu", Defter, sayı: 5, Haziran-Eylül 1988. Koçak, Orhan; "Adorno-Marcuse Yazışmasına Giriş", Defter, sayı:37, Metis, İstanbul, 1999. Soykan, Ömer Naci; Müziksel Dünya Ütopyasında Adorno ile Bir Yolculuk, Ara, İstanbul, 1991.
