Beyin – Evren benzerliği, Kara madde ve Spinoza'nın Panteizmi arasındaki ilişki.
|
|
Kara madde nedir?
-
Gözlemlediğimiz evrenin %85’ine yakını kütle bakımından "görünmeyen" bir şeyden oluşuyor. Buna kara madde diyoruz.
-
Bu madde ışık yaymıyor, ışığı soğurmuyor, yani elektromanyetik dalgalarla etkileşmiyor. Bu yüzden doğrudan göremiyoruz.
-
Varlığını yerçekimi etkilerinden anlıyoruz. Mesela:
-
Galaksilerin dönme hızları, sadece görünür maddeyle açıklanamayacak kadar yüksek.
-
Işığın kütleçekimsel merceklenmesi, görünenden daha fazla "kütle" olduğunu gösteriyor.
-
Beyin – Evren benzerliği olabilir mi?
İnsan beyninde yaklaşık 86 milyar nöron var ve bunlar trilyonlarca sinaps ile bağlanıyor.
Evrene baktığımızda:
-
Galaksiler, kozmik ağ (cosmic web) denen devasa bir filament yapısı içinde, örümcek ağına benzer şekilde dizilmiş durumda.
-
İlginçtir ki, bazı bilim insanları beyin sinir ağlarıyla kozmik ağın matematiksel yapısını karşılaştırdı ve benzer istatistiksel özellikler buldu.
-
Beyinde sinapsların bağlanma yoğunluğu ile evrendeki galaksi kümelerinin dağılımı arasında fraktal benzeri ortaklıklar var.
-
Yani, evrenin yapısı ile beynin yapısı arasında biçimsel bir akrabalık söz konusu.
-
Panteizm ve Kara Madde
Spinoza’nın panteizmine göre Tanrı doğanın kendisidir; yani evrenin tüm işleyişi, onun “ilahi” varoluşunun ta kendisidir.
-
Eğer kara maddeyi evrenin görünmeyen ama belirleyici iskeleti olarak düşünürsek, bu yapının bir tür "kozmik sinir sistemi" gibi işlev gördüğünü hayal edebiliriz.
-
Bilimsel olarak kara maddenin bilinçli bir yönlendirici olduğuna dair hiçbir kanıt yok, fakat felsefi açıdan bakıldığında şu yoruma açık:
-
Tıpkı beynin sinapslarının bilinç ortaya çıkarması gibi, evrenin kara madde ağı da kozmik ölçekte bir düzen ve işleyişin zemini olabilir.
-
Bu, Spinoza’nın “Tanrı = Doğa” görüşüne yakın bir şekilde, evrenin kendisinin bir zihin ya da bütünsel bir varlık gibi işlediğini düşündürebilir.
-
Sonuç
Bilimsel gerçek şu: Kara madde henüz tam olarak ne olduğunu bilmediğimiz, yalnızca gravitasyonel etkilerini gözleyebildiğimiz bir yapı.
Ama felsefi düzlemde düşünürsek:
-
Kara maddeyi evrenin görünmeyen sinir sistemi olarak düşlemek,
-
Spinoza’nın panteizmini modern kozmolojiye bağlayan şiirsel bir yorum olabilir.
