Hegel ve Marx' da mülkiyet sorunu üzerine karşılaştırmalı kısa bir analiz

 Hegel ve Marx, mülkiyet meselesine birbirine tamamen zıt felsefi temellerden yaklaşsalar da, Marx'ın düşüncesi Hegel'i "ayakları üzerine oturtma" çabasıyla derinden bir diyalog içindedir.

1. Georg Wilhelm Friedrich Hegel: Mülkiyet Özgürlüğün ve Tinin Gerçekleşmesidir

Hegel için mülkiyet, bireyin özgürlüğünün dış dünyada somutlaşmış halidir. Onun felsefesinde mülkiyet, esas olarak hukuk felsefesinin ve öznellik-nesnellik diyalektiğinin bir parçasıdır.

• Özgür İradenin Dışsallaştırılması: Hegel, insanı özgür bir irade ("ben") olarak tanımlar. Bu soyut özgür iradenin gerçek olabilmesi için kendini dış dünyada bir "şey" üzerinde göstermesi gerekir. Bir nesneye "benim" diyerek onu irademle şekillendirip sahiplenmem, içimdeki özgürlüğü dış dünyaya yansıtır. Mülkiyet, özgürlüğün fiiliyata geçirilmesidir.

• Kişiliğin Tanınması: Bir şeye sahip olmak, başkalarına "Bu benim" deme ve bu iddianın tanınmasını talep etme hakkı verir. Bu nedenle mülkiyet, bireyler arasındaki tanınma ilişkisinin temelidir. Mülküm, benim kişiliğimin bir uzantısıdır ve ona saygı duyulması, bana saygı duyulmasıdır.

• Özel Mülkiyet Vazgeçilmezdir: Hegel için özel mülkiyet özgürlüğün olmazsa olmazıdır. Mülkiyet hakkının olmaması, kişiliğin tanınmaması ve dolayısıyla özgür bir varlık olarak var olamamak anlamına gelir.

• Devletin Rolü: Devlet (Hegel'in idealize ettiği akılsal devlet), bireylerin bu mülkiyet haklarını güvence altına alan, onları koruyan ve çatışmaları çözen en üst kurumsal yapıdır. Mülkiyet, "Sivil Toplum"un (bürgerliche Gesellschaft) temelidir ve devlet onu aşarak daha üst bir birliği (etik yaşam) sağlar, ancak ortadan kaldırmaz.

Özetle Hegel için: Mülkiyet = Özgürlüğün ve Bireysel Kişiliğin Maddi Dünyada Gerçekleşmesi.

2. Karl Marx: Mülkiyet Sömürü ve Yabancılaşmanın Kaynağıdır

Marx, Hegel'in tam tersine, mülkiyeti (özellikle üretim araçlarının özel mülkiyetini) toplumsal bir ilişki ve sınıf çatışmasının temeli olarak görür. Onun analizinin odağında ekonomi politik vardır.

• Sömürü Aracı: Marx için asıl mesele kişisel eşyaların mülkiyeti değil, üretim araçlarının (fabrikalar, toprak, makineler) özel mülkiyetidir. Bu mülkiyet biçimi, üretim araçlarına sahip olan burjuvazi ile sadece emek-gücüne sahip olan proleteryayı yaratır. Kapitalist, işçinin ürettiği değerin tamamını ödemeden (artı değere el koyarak) onu sömürür. Bu sömürünün temel koşulu, üretim araçları üzerindeki özel mülkiyet hakkıdır.

• Yabancılaşma: Hegel'in "dışsallaştırma" kavramını alır ve onu "yabancılaşma" (entfremdung) haline dönüştürür. İşçi emeğini bir nesneye aktarır (Hegel'deki gibi), ancak bu nesne (meta) onun değil, kapitalistindir. İşçi kendi yarattığı ürüne, kendi emeğine, doğaya ve nihayetinde kendi özüne yabancılaşır. Hegel'de özgürleştiren mülkiyet, Marx'ta ezilen sınıf için tam tersine yabancılaştıran bir mekanizmadır.

• Tarihsel ve Geçici bir Kurum: Hegel mülkiyeti özgür iradenin ezeli ve ebedi bir sonucu olarak görürken, Marx onu tarihsel olarak belirli bir üretim tarzına (kapitalizm) bağlı, geçici bir kurum olarak analiz eder. İlkel komünizmde yoktu, gelecekteki komünist toplumda da ortadan kalkacaktır.

• Çözüm: Özel Mülkiyetin Ortadan Kaldırılması: Marx'a göre sorun, üretim araçlarının özel mülkiyetidir. Çözüm, bu mülkiyetin toplumsallaştırılması, yani üretici güçlerin kolektif mülkiyete dönüştürülmesidir. Bu, sınıfsız, sömürüsüz ve yabancılaşmanın olmadığı bir komünist topluma giden yolu açar.

Özetle Marx için: (Üretim araçlarının) Özel Mülkiyeti = Sınıf Çatışması + Sömürü + Yabancılaşma. Çözüm, onu ortadan kaldırmaktır.

Sonuç

Hegel ve Marx'ın mülkiyet konusundaki farkı, idealizm ile materyalizm arasındaki farkı yansıtır.

• Hegel, mülkiyeti idealist bir çerçevede, insan tininin ve özgürlük ideasının kaçınılmaz bir tezahürü olarak görür.

• Marx ise tarihsel materyalist bir bakışla, mülkiyeti üretim ilişkilerinin somut bir sonucu, maddi koşullar tarafından belirlenen ve toplumsal çatışmayı şekillendiren bir olgu olarak analiz eder.

Marx, Hegel'in diyalektiğini alıp onu "baş aşağı durduğu" idealist temelinden kurtararak, mülkiyet analizini felsefi bir düzlemden sosyo-ekonomik bir düzleme taşımıştır.