CUMHURİYET DÖNEMİNDE FELSEFE YAYINLARI - 1
|
|
Kazım SARIKAVAK
Giriş
Tarihte birçok medeniyet yer almış ve bu medeniyetleri temsil eden pekçok devlet kurulmuştur. Bu medeniyetlerde en önemli ortak özelliklerden birisi, bunların birbirini etkilemesi, sonrakinin öncekinden birtakım tesirler almasıdır. Bu yüzden, bugünkü Batı medeniyeti de önceki medeniyetlerden bazı temel etkiler almıştır. Bu etkilenmelerin en önemli vasıtalarından birisi ise, yapılan çeviriler yoluyla ulaşan yayınlardır.
İslam dünyasında, medeniyetin ve kültürün en önemli belirleyici unsurlarından olan felsefenin varlığıyla ilgili lehte ve aleyhte birçok spekülasyon yapılmış ve yapılmaktadır. Bizim buradaki konumuz, bu spekülasyonların doğruluğunu veya yanlışlığını tartışmak değildir. Burada ele alacağımız konu, Osmanlı devletinin yerine 2O.yüzyılın başında kurulan Türkiye Cumhuriyeti'ndeki felsefe yayınlarının durumunu genel hatlarıyla tesbit etmektir.
Cumhuriyet dönemindeki felsefe yayınlarının gelişim çizgisini tesbit etmek için ise, öncelikle Osmanlı devletinin son döneminde felsefe eğitim ve öğretimiyle felsefe yayınlarının durumundan başlamak gerekir. Bu arada Cumhuriyetin ilk felsefecileriyle Osmanlının son felsefecilerinin aynı kişiler olması sebebiyle gerek felsefe ve felsefeciler açısından, gerekse felsefe yayınları açısından bu bağlantıyı dikkatten uzak tutmamamız gerekir. Bundan dolayı, bugünkü çağdaş Türk felsefecilerine kadar ki dönemi 25 (yirmi beşer)'er yıllık dönemlere ayırırsak bugün dördüncü kuşak felsefecilerimizin ilk yılları olarak kabul edilebilir. Yayın açısından da böyle bir dönem taksimi yapılabilirse de burada biz, felsefeciler açısından bu gruplaşmayı yapmaya çalışacağız; ancak bu yazı, bir deneme mahiyetinde olduğundan pekçok noksanımızın olacağını şimdiden belirtmemiz gerekir. Yayın açısından ise böyle bir dönem ayrımlaşmasından çok; tercüme ve telif eserlerin yayınlarıyla dergiler konusunda yılları dikkate alan genel bir perspektif sunulmaya çalışılacaktır.
Felsefeciler
Burada felsefecilere yer vermemizin en önemli sebebi, bunların aynı zamanda felsefe yayınlarının da birinci derecede aktif unsurlarından olmalarıdır. Ancak bu yazının (tebliğin) temel konusu yayınlar olduğundan felsefeciler kısmı daha kısa tutulacaktır.
Cumhuriyet dönemi ilk felsefecileri, daha önce de işaret edildiği gibi, daha çok Osmanlının son dönem felsefecileridir. Osmanlı devletinde özellikle Tanzimat'tan sonra Batılı felsefe anlayışlarına ve faaliyetlerine ilgi artmıştı. Bu dönemde bilhassa Fransız kültür hayatının farklı felsefi yönleri ülkemizde bir hayli taraftar bulmaktaydı. Bunlardan Şinasi (1826-1871), Tevfık Paşa (1832-1893), Münif Paşa (1830-1910), Ali Suavi (1839- 1878) Tanzimat dönemi; Ahmet Midhat Efendi (1844-1912), Ahmet Şuayb (1876-1910), Baha Tevfık (1881-1914), Ahmet Hilmi (1865-1914), Rıza Tevfik (1868-1949) ve Ziya Gökalp (1876-1924) vb. ise, özellikle Meşrutiyet dönemi felsefecileri olarak dikkat çekmektedirler. Nitekim bu kişilerin felsefeyle ilgili çalışmalarına baktığımızda farklı farklı felsefi anlayışlara sahip olduklarını görmekteyiz. Yukarıdaki isimlerden özellikle Ziya Gökalp ise, Cumhuriyet dönemi aydınlarının büyük bir kısmı üzerinde fikri planda etkisi olan bir isimdir.
Cumhuriyet döneminin ilk felsefecilerinden bazıları ise şunlardır; Ahmed Nairn (Babanzade: 1872-1934), İzmirli İsmail Hakkı (1869-1946), Elmalılı Hamdi Yazır (1878-1942), Mehmet Ali Ayni (1869-1945), M.Şekip Tunç (1886-1958), Mehmet İzzet (1891-1930), M.Emin Erişirgil (1891-1965), İsmail Hakkı Baltacıoğlu (1886-1979), Hatemi Senih (Sarp) (Öİ.1972?) ve Ziya Somar (1906-1977). Bu isimlerden büyük bir kısmı Darulfünun'da çeşitli felsefe dersleri vermişler, felsefeyle ilgili birçok çeviri ve telif eser meydana getirmişlerdir.
Cumhuriyetin ilk felsefecilerinden bir bölümü aynı zamanda Cumhuriyetin ikinci kuşak felsefecileri arasında da zikredilmektedirler. Bunlardan bazılarının isimleri şunlardır: Hilmi Ziya Ülken (1901- 1974), Orhan Sadettin (Öl.1964), Mehmet Karasan (1907-1974), Mehmet Şerafettin Yaltkaya (51.1947), Macit Gökberk (1909-1993), Takıyettin Mengüşoğlu (1909-1987), Hamdi Ragıp Atademir (1909-1976), Bedia Akarsu (d.1920), Nurettin Topçu (1909-1975), Necati Öner (d.1927), Nermi Uygur ((d.1925), İsmail Tunalı (d. 1923), Hüseyin Batuhan (d.1925), Nihat Keklik (d.1930) ve Mübahat Türker Küyel (d.1927).
Cumhuriyetin üçüncü kuşak felsefecilerinin büyük kısmı daha hayatta ve aktif felsefenin, (eğitim -öğretim açısından) içindedirler. Onların devamı sayılabilecek dördüncü nesil felsefeciler de aktif felsefi faaliyetlerinin henüz başlarında çalışmalarını sürdürmektedirler.
Biraz sonra yazımızın asıl konusu olan Cumhuriyet dönemi felsefe yayınları kısmında da görüleceği gibi, bu isimler, felsefe yayınları alanında da en önde gelen isimlerdir.
Yayınlar
Bu kısımda özellikle Cumhuriyet dönemindeki yayınları ele alacağımızı belirtmiştik. Bunları genelde dört başlık altında inceleyeceğiz. Çeviriler, Telifler, Sözlükler ve Dergiler. Bu başlıklar altında inceleyeceğimiz yayınlarda özellikle kronolojik sırayı esas alacağız. Ancak gerek çeviri ve gerekse telif eserlerin sadece yayın tarihlerini vereceğiz.; basım yerlerini vermeyeceğiz.
Bunun sebebini şöyle izah edebiliriz; ilk olarak genelde bu eserlerin basıldığı yerler ikidir: İstanbul ve Ankara. Bunlardan çok azı bu iki merkezin dışında yayınlanmışlardır- Konya gibi - Diğer bir sebepte aynı yerleri sürekli yazarak yazıda fazla şişkinlik getirmemek içindir. Burada hemen şunu ifade edelim ki; Cumhuriyet devrindeki felsefi yayınların hepsini değil; ancak ulaşabildiğimiz ve tesbit edebildiğimiz kadarını belirtmeye çalışacağız. Bunları ise, yirmi senelik dönemler halinde vereceğiz. Bu dönemleri de birbirini takip eden seriler halinde sunmaya çalışacağız. Çeviri ve telif eserleri iki anabaşlık altında "Felsefe tarihleri" ve "Sistematik felsefe ve mantık" başlıklarıyla vereceğiz.
I -Çeviriler
Çeviri faaliyetleri, bilim ve felsefenin farklı dillerde konuşup yazan toplumlara aktarılmasının en önemli aracıdır. Düşünce ve bilim tarihine baktığımızda, bir uygarlığın çıkışında ilk basamağı, çeviri faaliyetlerinin teşkil ettiğini görürüz. Cumhuriyet dönemi felsefe yayınlarının ilk örneklerinin çoğu da çeviri yayınlarıdır. Bu çevirilerin büyük bir kısmı ise, Fransızca'dan yapılanlardır. Bunda ise, gerek Tanzimat ve gerekse Meşrutiyet dönemlerindeki Fransız kültür ve dilinin Türk aydınları üzerindeki etkisiyle, 19. yüzyılın ortalarında kurulan "Bab-ı Ali Tercüme Odası " nın tesirleri önemli rol oynamıştır.
Özellikle II. Meşrutiyet döneminden sonra hazırlanan bilimsel ve felsefi eserlerin telif ve tercüme faaliyeti, Cumhuriyetten sonra daha da hızlanmıştır. Bu dönemde, bizzat devlet, bu faaliyetlerin daha yoğun yapılmasına destek vermiştir. Bu desteğe en iyi örnek ise, 1924' de çıkarılan "Tevhid-i Tedrisat Kanunu"yla oluşturulan Darulfünun(Üniversite)'un beş fakültesinden ikisi olan Edebiyat ve İlahiyat Fakültelerinin ders programları arasına felsefe ve mantık dersleri özellikle konulmuş, böylece bu dersler için gerekli eserler de devlet tarafından basılmaya
başlanmış olmasıdır.
I-A Felsefe Tarihleri
a) Cumhuriyetin ilk yıllarından 1940 arası dönem:
1-Karl Vorlander, Felsefe Tarihi I-II (çev.Mehmet Îzzet-Orhan Sadettin), 1927-1928;
2-Alfred Weber, Felsefe Tarihi (çev.H.Vehbi Eralp), 1938;
3-E.Bréhier, Alman Felsefesi Tarihi (çev. Ziya Somar), 1936;
4-P.Janet-G.Séailles, Metalib ve Mezahib (çev. E.Hamdi Yazir), 1925.
b) 1940-1960 arası dönem:
1-Friedrich Nietzsche, Yunanlıların Trajik Çağında Felsefe (çev. Nusret Hızır),1956;
2-Ernest Von Aster, Felsefe Tarihi Dersleri (çev.M.Gökberk), 1943;
3-De lacy O Leary, İslam Düşüncesi ve Tarihteki yeri (çev. H.Yurdaydın-Y.Kutluay), 1958;
4-A. Davenport, İngiliz Harsı ve Fikir Hareketleri (çev. L. Sayar-E. Atabay), 1947;
5- Eckart Peterich, Küçük Yunan Mitologyası (çev. S.Y.Baydur), 1946.
c) 1960-1980 arası dönem:
1-Emile Bréhier, Felsefe Tarihi I (çev. Miraç Katırcıoğlu), 1969;
2-Bertnard Russell, Batı Felsefesi Tarihi I-III (çev.M.Sencer), 1971-1974;
3-T.J. de Boer, İslamda Felsefe Tarihi (çev.Yaşar Kutluay), 1960;
4-R.Daval, Fransız Düşünce Tarihi (çev.M.Ulaş),1968;
5-F.Mayer, Yirminci Asırda Felsefe (çev.V.Mutal), 1976;
6-François Grégoire, Büyük Ahlak Doktirinleri (çev.Cemal Süreya), 1971;
7-Pierre Ducassé, Büyük Felsefeler (çev.Nihal Önol), 1979;
8-K. Schilling, Toplumsal Düşünce Tarihi (çev. N. Önal), 1971;
9-Arthur Hübscher, Çağdaş Filozoflar (çev. İ. Tunalı), 1963;
10-Walter Kaufman, Dostoyevski'den Sartre'a Varoluşçuluk (çev. A. Göktürk), 1965;
11-Bryan Magee, Yeni Düşün Adamları (çev. M. Tuncay), 1979;
12-P. Phénix, Batı Felsefesi Tarihi (çev. M. Sencer), 1973;
13-A. W. F. Blunt, Batı Uygarlığının Temelleri (çev. M. Erim), 1964.
IB Sistematik Felsefe ve Mantık
a) Cumhuriyetin ilk yıllarından 1940 arası dönem:
1-George Berkeley, Beşeri Bilginin Prensipleri(çev. Mehmet Saffet Engin), 1935;
2-G.Berkeley, Hilas ve Filonos Arasında Üç Konuşma (çev. M.Saffet Engin), 1935;
3-Güstav lö Bon, Tarih Felsefesi (çev. Haydar Rifat), 1932;
4-Richard Honig, Hukuk Felsefesi (çev.M.Yavuz), 1935;
5-Ernst Mach, Bilgi ve Hata (çev.S.Esat Ander), 1935;
6-Montesquieu, Romalıların Azamet ve İnhitatları Hakkında Mülahazat I, II (çev. Ahmet Saki), 1919-1920;
7- Montesquieu, Ruhul-Kavanin I, n (çev.Hüseyin Nazım), 1926 (Bu eserin, içildi 1963, ü.cildi 1965'de Fehmi Baldaş tarafından 'Kanunların Ruhu Üzerine' adıyla ikinci kez çevrildi.);
8- Hans Reichenbach, lojistik (çev. Vehbi Eralp), 1939;
9-Aristo, Metafizik I (çev.H.Z.Ülken), 1935;
10-J.Hessen, Bilgi Teorisi (çev.Yunus Kazım), Ï939;
11-Descartes, Usûl Hakkında Nutuk (çev. İbrahim Ethem Mesut), 1928;
12-M.Schück, İlim ve Felsefe (çev. H.ZÜlken), 1934;
13-M.Heidegger, Metafizik Nedir? (çev.M.Şevket- S.K. Yetkin), 1935;
14-G.Bachelard, Yeni İlmi Zihniyet(çev.H.Z.Ülken), 1935;
15-RReichenbach, İlmi Felsefe (çev.Z.Somar), 1935;
16-T.Ribot, Yaratıcı Muhayyile (çev.M.Ş.Tunç), 1932;
17-Jean Piaget, Çocukta Dil ve Düşüncü (çev. S. E. Siyavuşgil), 1938;
18- J. Piaget, Çocukta Hüküm ve Muhakeme (çev. S. E. Siyavuşgü), 1939;
19- G. Kessler, Hegel, Ranke ve Spengler'de Tarih Felsefesi (çev. Z. F. Fındikoğlu), 1937;
20-Marcus Aurelius, Kendime (çev. s. Cemal), 1932;
21-Claude Bernard, Tecrübi Tıbbın Tetkikine Methal (çev. Galip Ata), 1934;
22-F. Rauh, Tecrübi Ahlak (çev.Z.F.Fındıkoğlu), 1933;
23-H.Bergson, Manevi Kudrete Dair Birkaç Konferans (M.Ş.Tunç),1923(1339).
Giriş
Tarihte birçok medeniyet yer almış ve bu medeniyetleri temsil eden pekçok devlet kurulmuştur. Bu medeniyetlerde en önemli ortak özelliklerden birisi, bunların birbirini etkilemesi, sonrakinin öncekinden birtakım tesirler almasıdır. Bu yüzden, bugünkü Batı medeniyeti de önceki medeniyetlerden bazı temel etkiler almıştır. Bu etkilenmelerin en önemli vasıtalarından birisi ise, yapılan çeviriler yoluyla ulaşan yayınlardır.
İslam dünyasında, medeniyetin ve kültürün en önemli belirleyici unsurlarından olan felsefenin varlığıyla ilgili lehte ve aleyhte birçok spekülasyon yapılmış ve yapılmaktadır. Bizim buradaki konumuz, bu spekülasyonların doğruluğunu veya yanlışlığını tartışmak değildir. Burada ele alacağımız konu, Osmanlı devletinin yerine 2O.yüzyılın başında kurulan Türkiye Cumhuriyeti'ndeki felsefe yayınlarının durumunu genel hatlarıyla tesbit etmektir.
Cumhuriyet dönemindeki felsefe yayınlarının gelişim çizgisini tesbit etmek için ise, öncelikle Osmanlı devletinin son döneminde felsefe eğitim ve öğretimiyle felsefe yayınlarının durumundan başlamak gerekir. Bu arada Cumhuriyetin ilk felsefecileriyle Osmanlının son felsefecilerinin aynı kişiler olması sebebiyle gerek felsefe ve felsefeciler açısından, gerekse felsefe yayınları açısından bu bağlantıyı dikkatten uzak tutmamamız gerekir. Bundan dolayı, bugünkü çağdaş Türk felsefecilerine kadar ki dönemi 25 (yirmi beşer)'er yıllık dönemlere ayırırsak bugün dördüncü kuşak felsefecilerimizin ilk yılları olarak kabul edilebilir. Yayın açısından da böyle bir dönem taksimi yapılabilirse de burada biz, felsefeciler açısından bu gruplaşmayı yapmaya çalışacağız; ancak bu yazı, bir deneme mahiyetinde olduğundan pekçok noksanımızın olacağını şimdiden belirtmemiz gerekir. Yayın açısından ise böyle bir dönem ayrımlaşmasından çok; tercüme ve telif eserlerin yayınlarıyla dergiler konusunda yılları dikkate alan genel bir perspektif sunulmaya çalışılacaktır.
Felsefeciler
Burada felsefecilere yer vermemizin en önemli sebebi, bunların aynı zamanda felsefe yayınlarının da birinci derecede aktif unsurlarından olmalarıdır. Ancak bu yazının (tebliğin) temel konusu yayınlar olduğundan felsefeciler kısmı daha kısa tutulacaktır.
Cumhuriyet dönemi ilk felsefecileri, daha önce de işaret edildiği gibi, daha çok Osmanlının son dönem felsefecileridir. Osmanlı devletinde özellikle Tanzimat'tan sonra Batılı felsefe anlayışlarına ve faaliyetlerine ilgi artmıştı. Bu dönemde bilhassa Fransız kültür hayatının farklı felsefi yönleri ülkemizde bir hayli taraftar bulmaktaydı. Bunlardan Şinasi (1826-1871), Tevfık Paşa (1832-1893), Münif Paşa (1830-1910), Ali Suavi (1839- 1878) Tanzimat dönemi; Ahmet Midhat Efendi (1844-1912), Ahmet Şuayb (1876-1910), Baha Tevfık (1881-1914), Ahmet Hilmi (1865-1914), Rıza Tevfik (1868-1949) ve Ziya Gökalp (1876-1924) vb. ise, özellikle Meşrutiyet dönemi felsefecileri olarak dikkat çekmektedirler. Nitekim bu kişilerin felsefeyle ilgili çalışmalarına baktığımızda farklı farklı felsefi anlayışlara sahip olduklarını görmekteyiz. Yukarıdaki isimlerden özellikle Ziya Gökalp ise, Cumhuriyet dönemi aydınlarının büyük bir kısmı üzerinde fikri planda etkisi olan bir isimdir.
Cumhuriyet döneminin ilk felsefecilerinden bazıları ise şunlardır; Ahmed Nairn (Babanzade: 1872-1934), İzmirli İsmail Hakkı (1869-1946), Elmalılı Hamdi Yazır (1878-1942), Mehmet Ali Ayni (1869-1945), M.Şekip Tunç (1886-1958), Mehmet İzzet (1891-1930), M.Emin Erişirgil (1891-1965), İsmail Hakkı Baltacıoğlu (1886-1979), Hatemi Senih (Sarp) (Öİ.1972?) ve Ziya Somar (1906-1977). Bu isimlerden büyük bir kısmı Darulfünun'da çeşitli felsefe dersleri vermişler, felsefeyle ilgili birçok çeviri ve telif eser meydana getirmişlerdir.
Cumhuriyetin ilk felsefecilerinden bir bölümü aynı zamanda Cumhuriyetin ikinci kuşak felsefecileri arasında da zikredilmektedirler. Bunlardan bazılarının isimleri şunlardır: Hilmi Ziya Ülken (1901- 1974), Orhan Sadettin (Öl.1964), Mehmet Karasan (1907-1974), Mehmet Şerafettin Yaltkaya (51.1947), Macit Gökberk (1909-1993), Takıyettin Mengüşoğlu (1909-1987), Hamdi Ragıp Atademir (1909-1976), Bedia Akarsu (d.1920), Nurettin Topçu (1909-1975), Necati Öner (d.1927), Nermi Uygur ((d.1925), İsmail Tunalı (d. 1923), Hüseyin Batuhan (d.1925), Nihat Keklik (d.1930) ve Mübahat Türker Küyel (d.1927).
Cumhuriyetin üçüncü kuşak felsefecilerinin büyük kısmı daha hayatta ve aktif felsefenin, (eğitim -öğretim açısından) içindedirler. Onların devamı sayılabilecek dördüncü nesil felsefeciler de aktif felsefi faaliyetlerinin henüz başlarında çalışmalarını sürdürmektedirler.
Biraz sonra yazımızın asıl konusu olan Cumhuriyet dönemi felsefe yayınları kısmında da görüleceği gibi, bu isimler, felsefe yayınları alanında da en önde gelen isimlerdir.
Yayınlar
Bu kısımda özellikle Cumhuriyet dönemindeki yayınları ele alacağımızı belirtmiştik. Bunları genelde dört başlık altında inceleyeceğiz. Çeviriler, Telifler, Sözlükler ve Dergiler. Bu başlıklar altında inceleyeceğimiz yayınlarda özellikle kronolojik sırayı esas alacağız. Ancak gerek çeviri ve gerekse telif eserlerin sadece yayın tarihlerini vereceğiz.; basım yerlerini vermeyeceğiz.
Bunun sebebini şöyle izah edebiliriz; ilk olarak genelde bu eserlerin basıldığı yerler ikidir: İstanbul ve Ankara. Bunlardan çok azı bu iki merkezin dışında yayınlanmışlardır- Konya gibi - Diğer bir sebepte aynı yerleri sürekli yazarak yazıda fazla şişkinlik getirmemek içindir. Burada hemen şunu ifade edelim ki; Cumhuriyet devrindeki felsefi yayınların hepsini değil; ancak ulaşabildiğimiz ve tesbit edebildiğimiz kadarını belirtmeye çalışacağız. Bunları ise, yirmi senelik dönemler halinde vereceğiz. Bu dönemleri de birbirini takip eden seriler halinde sunmaya çalışacağız. Çeviri ve telif eserleri iki anabaşlık altında "Felsefe tarihleri" ve "Sistematik felsefe ve mantık" başlıklarıyla vereceğiz.
I -Çeviriler
Çeviri faaliyetleri, bilim ve felsefenin farklı dillerde konuşup yazan toplumlara aktarılmasının en önemli aracıdır. Düşünce ve bilim tarihine baktığımızda, bir uygarlığın çıkışında ilk basamağı, çeviri faaliyetlerinin teşkil ettiğini görürüz. Cumhuriyet dönemi felsefe yayınlarının ilk örneklerinin çoğu da çeviri yayınlarıdır. Bu çevirilerin büyük bir kısmı ise, Fransızca'dan yapılanlardır. Bunda ise, gerek Tanzimat ve gerekse Meşrutiyet dönemlerindeki Fransız kültür ve dilinin Türk aydınları üzerindeki etkisiyle, 19. yüzyılın ortalarında kurulan "Bab-ı Ali Tercüme Odası " nın tesirleri önemli rol oynamıştır.
Özellikle II. Meşrutiyet döneminden sonra hazırlanan bilimsel ve felsefi eserlerin telif ve tercüme faaliyeti, Cumhuriyetten sonra daha da hızlanmıştır. Bu dönemde, bizzat devlet, bu faaliyetlerin daha yoğun yapılmasına destek vermiştir. Bu desteğe en iyi örnek ise, 1924' de çıkarılan "Tevhid-i Tedrisat Kanunu"yla oluşturulan Darulfünun(Üniversite)'un beş fakültesinden ikisi olan Edebiyat ve İlahiyat Fakültelerinin ders programları arasına felsefe ve mantık dersleri özellikle konulmuş, böylece bu dersler için gerekli eserler de devlet tarafından basılmaya
başlanmış olmasıdır.
I-A Felsefe Tarihleri
a) Cumhuriyetin ilk yıllarından 1940 arası dönem:
1-Karl Vorlander, Felsefe Tarihi I-II (çev.Mehmet Îzzet-Orhan Sadettin), 1927-1928;
2-Alfred Weber, Felsefe Tarihi (çev.H.Vehbi Eralp), 1938;
3-E.Bréhier, Alman Felsefesi Tarihi (çev. Ziya Somar), 1936;
4-P.Janet-G.Séailles, Metalib ve Mezahib (çev. E.Hamdi Yazir), 1925.
b) 1940-1960 arası dönem:
1-Friedrich Nietzsche, Yunanlıların Trajik Çağında Felsefe (çev. Nusret Hızır),1956;
2-Ernest Von Aster, Felsefe Tarihi Dersleri (çev.M.Gökberk), 1943;
3-De lacy O Leary, İslam Düşüncesi ve Tarihteki yeri (çev. H.Yurdaydın-Y.Kutluay), 1958;
4-A. Davenport, İngiliz Harsı ve Fikir Hareketleri (çev. L. Sayar-E. Atabay), 1947;
5- Eckart Peterich, Küçük Yunan Mitologyası (çev. S.Y.Baydur), 1946.
c) 1960-1980 arası dönem:
1-Emile Bréhier, Felsefe Tarihi I (çev. Miraç Katırcıoğlu), 1969;
2-Bertnard Russell, Batı Felsefesi Tarihi I-III (çev.M.Sencer), 1971-1974;
3-T.J. de Boer, İslamda Felsefe Tarihi (çev.Yaşar Kutluay), 1960;
4-R.Daval, Fransız Düşünce Tarihi (çev.M.Ulaş),1968;
5-F.Mayer, Yirminci Asırda Felsefe (çev.V.Mutal), 1976;
6-François Grégoire, Büyük Ahlak Doktirinleri (çev.Cemal Süreya), 1971;
7-Pierre Ducassé, Büyük Felsefeler (çev.Nihal Önol), 1979;
8-K. Schilling, Toplumsal Düşünce Tarihi (çev. N. Önal), 1971;
9-Arthur Hübscher, Çağdaş Filozoflar (çev. İ. Tunalı), 1963;
10-Walter Kaufman, Dostoyevski'den Sartre'a Varoluşçuluk (çev. A. Göktürk), 1965;
11-Bryan Magee, Yeni Düşün Adamları (çev. M. Tuncay), 1979;
12-P. Phénix, Batı Felsefesi Tarihi (çev. M. Sencer), 1973;
13-A. W. F. Blunt, Batı Uygarlığının Temelleri (çev. M. Erim), 1964.
IB Sistematik Felsefe ve Mantık
a) Cumhuriyetin ilk yıllarından 1940 arası dönem:
1-George Berkeley, Beşeri Bilginin Prensipleri(çev. Mehmet Saffet Engin), 1935;
2-G.Berkeley, Hilas ve Filonos Arasında Üç Konuşma (çev. M.Saffet Engin), 1935;
3-Güstav lö Bon, Tarih Felsefesi (çev. Haydar Rifat), 1932;
4-Richard Honig, Hukuk Felsefesi (çev.M.Yavuz), 1935;
5-Ernst Mach, Bilgi ve Hata (çev.S.Esat Ander), 1935;
6-Montesquieu, Romalıların Azamet ve İnhitatları Hakkında Mülahazat I, II (çev. Ahmet Saki), 1919-1920;
7- Montesquieu, Ruhul-Kavanin I, n (çev.Hüseyin Nazım), 1926 (Bu eserin, içildi 1963, ü.cildi 1965'de Fehmi Baldaş tarafından 'Kanunların Ruhu Üzerine' adıyla ikinci kez çevrildi.);
8- Hans Reichenbach, lojistik (çev. Vehbi Eralp), 1939;
9-Aristo, Metafizik I (çev.H.Z.Ülken), 1935;
10-J.Hessen, Bilgi Teorisi (çev.Yunus Kazım), Ï939;
11-Descartes, Usûl Hakkında Nutuk (çev. İbrahim Ethem Mesut), 1928;
12-M.Schück, İlim ve Felsefe (çev. H.ZÜlken), 1934;
13-M.Heidegger, Metafizik Nedir? (çev.M.Şevket- S.K. Yetkin), 1935;
14-G.Bachelard, Yeni İlmi Zihniyet(çev.H.Z.Ülken), 1935;
15-RReichenbach, İlmi Felsefe (çev.Z.Somar), 1935;
16-T.Ribot, Yaratıcı Muhayyile (çev.M.Ş.Tunç), 1932;
17-Jean Piaget, Çocukta Dil ve Düşüncü (çev. S. E. Siyavuşgil), 1938;
18- J. Piaget, Çocukta Hüküm ve Muhakeme (çev. S. E. Siyavuşgü), 1939;
19- G. Kessler, Hegel, Ranke ve Spengler'de Tarih Felsefesi (çev. Z. F. Fındikoğlu), 1937;
20-Marcus Aurelius, Kendime (çev. s. Cemal), 1932;
21-Claude Bernard, Tecrübi Tıbbın Tetkikine Methal (çev. Galip Ata), 1934;
22-F. Rauh, Tecrübi Ahlak (çev.Z.F.Fındıkoğlu), 1933;
23-H.Bergson, Manevi Kudrete Dair Birkaç Konferans (M.Ş.Tunç),1923(1339).
