ZERDÜŞTÎLİK’DE KOZMOGONİ VE YARATILIŞ - 3
|
|
İran inançları içinde Zurvanizm, Ahura Mazda ve Angra Mainyu’nun ortaya çıkışını izah etmede kolaylık sağlar gözükmektedir. Zurvan’a bazen "zaman" bazen de "uzay" gözüyle bakılmıştır. Ondan Ahura Mazda ve Angra Mainya, ya da ışık ve karanlık doğmuştur. Avesta’da "Zurvan" kelimesi nadiren zikredilmiştir, ancak her zaman onun zaman ve kaderle ilişkisi olmuştur. Ahura Mazda tarafından yaratılmış olan Cinvat (Sinvat) köprüsüne ulaşmadan önce inananların ve dinsizlerin ruhları Zurvan tarafından yaratılmış olan yol üzerinde ilerlerler.
İnanışa göre, Ahura Mazda ve Angra Mainyu’nun ortaya çıkışıyla Zurvan arasında da çok sıkı bir ilişki vardır. Çok yaygın olan bir mitolojiye göre Zurvan bin yıl boyunca bir oğlan çocuğuna sahip olabilmek için kurban sundu. Kurbanın etkisinden şüpheye düştüğü için o, iki çocuğa hamile kaldı: Kurbanın kabulünden dolayı Ahura Mazda, gizli şüphesinden dolayı da Angra Mainyu doğacaktı. Zurvan ilk doğanı dünyanın sahibi yapmaya söz verdi.
Babasının düşüncesinden haberdar olan Hürmüz bunu Ehrimen'e haber verdi. Bunun üzerine Ehrimen, Hürmüz'den önce dışarı çıktı. Zurvan söz verdiği veçhile sözünü çiğnememek için krallığı dokuz bin seneliğine Ehrimen'e verdi. Daha sonra ise Hürmüz hüküm sürecek ve nihaî zafer Hürmüz'ün olacaktır.
Bu efsane bir ölçüde Hint-İran menşelidir. Her hâlükârda bu anlayışa göre Zurvan kozmik yaratılış içinde herhangi bir rol oynamamaktadır. Zira o, Deus otiosus olarak gözükmektedir." Çünkü o, hakimiyetin sembollerini ikiz çocuklarına ikram etmektedir.
Ona hiçbir şekilde ibadet edilmemesi de göz önüne alınacak olursa Zurvan’ın hakim-i mutlak bir tanrı olarak kabul edilmesi mümkün gözükmemektedir. Oysa ki Zerdüştîlik'teki Ahura Mazda'ya inanma tevhit inancına daha uygun bulunmaktadır. Kötülük olgusu her zaman var olagelmiştir. Tanrı iyidir, güzeldir, o halde iyilik ve güzellik tanrısı çirkinlik ve kötülüklerden uzaktır, düşüncesiyle aydınlık ve ışık sembolleriyle ifade edilen Tanrın’nın karşısında pek çok doğu ve Ortadoğu inançlarında şeytan veya onun eş değerinde bir varlık mevcuttur. Zerdüştîlik'te Ahura Mazda tek ve mutlak tanrı olarak ifade edilirken Zerdüşt'ten sonraki dönemlerde Ehrimen kötülük tanrısı olarak kabul edilmiştir. Karanlıkların ve kötülüklerin yapıcısı olan Angra Mainyu aşağı bir âlemde yaşar ve temiz olmayan her şeye hükmeder. O, mutlak kudret sahibi bir tanrı değil, bir iblis ve geçici, kaybolacak bir kudrettir. Ehrimen'in şerrinden korunmak için insanın onu vücudunda barındırmaması gerekir. Bu da kişinin kötü düşünce, kötü söz ve amellerden uzak kalmasıyla mümkündür. Zerdüşt kendinden önce bulunan dini arıtıp temizlemiş, lran çoktanrıcılığını tektanrıcılığa doğru yöneltmiş ve çok yüksek bir ahlâkın kurallarını ortaya koymuştur.
Sonuç
Zerdüştîlik zaman anlayışı bakımından Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslâmiyet ile benzerlik arz etmekle birlikte kozmogoni ve yaratılış inancı bakımından kendine has bir özelliğe sahiptir.
Düalist bir anlayış içinde gerçekleşen yaratılışa baktığımızda bu din düalist bir din gibi gözükse de konuyu irdelediğimizde durumun farklı olduğunu görürüz. İyi olan Tanrı’ya kötü olan şeyleri nispet etmeme, ona kötülükleri yaratmayı yakıştıramama gibi bir anlayış Zerdüştîlik’te bir de Kötülük Tanrısı (Angra Mainyu) tasavvurunu doğurmuştur. Aslında Kötülük Tanrısı, gerçek bir tanrı olmaktan daha çok bir şeytandır. Sami dinlerde olduğu gibi diğer pek çok dinde de kötülüklerin sebebi şeytandır. Ayrıca nihai zafer Ahura Mazda’nın olması, Angra Mainyu’nun ebediyen mağlup edilmiş olması bunun en güzel göstergesidir. O halde Zerdüştîlik iki tanrılı bir din değil, tek tanrılı (monoteist) bir dindir.
Diğer önemli bir husus ise pek çok dinde olduğu gibi toplumda düzenin ve ahlâkın bozulması sonucu insanlar hep bir ilâhî kurtarıcı (mesih, mehdî) beklerler. Zerdüştîlik’te de bu durum geçerlidir. Son üç bin yıllık dönemde Zerdüşt’ün kendisi, soyundan bir peygamber ve bir de onun neslinden olacak olan Saoshyant olmak üzere üç kurtarıcı gelecektir. Saoshyant tüm insanları Zerdüşt’e inanan insanlar haline getirdikten sonra hükümranlığı Ahura Mazda’ya teslim edecektir.
KAYNAKÇA
Challaye, Félicien, Dinler Tarihi (Çev. Semih Tiryakioğlu), Varlık Yayınevi, İstanbul, 1972.
Duchesne-Guillemin, Jacque, L 'Iran Antique et Zoroastre, Histoire des Religions,Gallimard, 1970, I.
Duchesne, -Guillemin, Jacque L’Eglise Sassanide et Le Masdeisme, Histoire des Religions, Gallimard, 1972, Vol.II.
Eliade, Mircea, Histoire des Croyances et Des İdées Religieuses, Payot, Paris, 1983, Vol.I.
Eliade, Mircea, Histoire des Croyances et Des İdées Religieuses, Payot, Paris,1983, Vol.II.
Eliade, Mircea et Ioan P.Couliano, Dictionnaire Des Religions, Plon, Paris, 1989.
Gray, Louis H., Cosmogony and Cosmology (Iranian), Encylopedia of Religion and
Ethics, Edit. By J.Hasting, Edinbourgh, 1911, Vol. IV.
Harva, Uno, Les Represantations Des Peuples Altaiques (Traduit par Jean-Louis Perret), Gallimard, Paris, 1959.
Hinnells, John R., L 'Iran, Les Religions du Monde, Luxembourg, 1981.
Krappe, Alexandre Haggerty, Mythologie Universelle, Payot, Paris, 1930.
Masson – Oursel, Paul and Louis Morin, Religion of Zend-Avesta, New Larousse
Encyclopedia of Mythology, New Edition, Hong-Kong, 1987.
Reinach, Salomon, Orpheus, Histoire Générale des Religions, Edition D’aujourdhui, Paris, 1976.
Sarıkçıoğlu, Ekrem, Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, Kardelen Kitabevi, İsparta, 1999
Söderblom, Nathan, Cosmogony and Cosmology, Encylopedia of Religion and Ethics, Edit by J.Hasting, Edinbourg, 1911, Vol. IV
Söderblom, Nathan, The Age of the World (Zoroastrian), Encylopedia of Religion and Ethics, Edit.by J.Hasting, Edinbourg, 1908, 1
Taraporewala, I..J.S., The Religion of Zarathustra, Tehran, 1980
Tümer, Günay ve Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi, Ocak Yayınları, Ankara, 1988
Yurdaydın, Hüseyin G. ve Mehmet Dağ, Dinler Tarihi, Gündüz Matbaacılık, Ankara, 1978
İnanışa göre, Ahura Mazda ve Angra Mainyu’nun ortaya çıkışıyla Zurvan arasında da çok sıkı bir ilişki vardır. Çok yaygın olan bir mitolojiye göre Zurvan bin yıl boyunca bir oğlan çocuğuna sahip olabilmek için kurban sundu. Kurbanın etkisinden şüpheye düştüğü için o, iki çocuğa hamile kaldı: Kurbanın kabulünden dolayı Ahura Mazda, gizli şüphesinden dolayı da Angra Mainyu doğacaktı. Zurvan ilk doğanı dünyanın sahibi yapmaya söz verdi.
Babasının düşüncesinden haberdar olan Hürmüz bunu Ehrimen'e haber verdi. Bunun üzerine Ehrimen, Hürmüz'den önce dışarı çıktı. Zurvan söz verdiği veçhile sözünü çiğnememek için krallığı dokuz bin seneliğine Ehrimen'e verdi. Daha sonra ise Hürmüz hüküm sürecek ve nihaî zafer Hürmüz'ün olacaktır.
Bu efsane bir ölçüde Hint-İran menşelidir. Her hâlükârda bu anlayışa göre Zurvan kozmik yaratılış içinde herhangi bir rol oynamamaktadır. Zira o, Deus otiosus olarak gözükmektedir." Çünkü o, hakimiyetin sembollerini ikiz çocuklarına ikram etmektedir.
Ona hiçbir şekilde ibadet edilmemesi de göz önüne alınacak olursa Zurvan’ın hakim-i mutlak bir tanrı olarak kabul edilmesi mümkün gözükmemektedir. Oysa ki Zerdüştîlik'teki Ahura Mazda'ya inanma tevhit inancına daha uygun bulunmaktadır. Kötülük olgusu her zaman var olagelmiştir. Tanrı iyidir, güzeldir, o halde iyilik ve güzellik tanrısı çirkinlik ve kötülüklerden uzaktır, düşüncesiyle aydınlık ve ışık sembolleriyle ifade edilen Tanrın’nın karşısında pek çok doğu ve Ortadoğu inançlarında şeytan veya onun eş değerinde bir varlık mevcuttur. Zerdüştîlik'te Ahura Mazda tek ve mutlak tanrı olarak ifade edilirken Zerdüşt'ten sonraki dönemlerde Ehrimen kötülük tanrısı olarak kabul edilmiştir. Karanlıkların ve kötülüklerin yapıcısı olan Angra Mainyu aşağı bir âlemde yaşar ve temiz olmayan her şeye hükmeder. O, mutlak kudret sahibi bir tanrı değil, bir iblis ve geçici, kaybolacak bir kudrettir. Ehrimen'in şerrinden korunmak için insanın onu vücudunda barındırmaması gerekir. Bu da kişinin kötü düşünce, kötü söz ve amellerden uzak kalmasıyla mümkündür. Zerdüşt kendinden önce bulunan dini arıtıp temizlemiş, lran çoktanrıcılığını tektanrıcılığa doğru yöneltmiş ve çok yüksek bir ahlâkın kurallarını ortaya koymuştur.
Sonuç
Zerdüştîlik zaman anlayışı bakımından Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslâmiyet ile benzerlik arz etmekle birlikte kozmogoni ve yaratılış inancı bakımından kendine has bir özelliğe sahiptir.
Düalist bir anlayış içinde gerçekleşen yaratılışa baktığımızda bu din düalist bir din gibi gözükse de konuyu irdelediğimizde durumun farklı olduğunu görürüz. İyi olan Tanrı’ya kötü olan şeyleri nispet etmeme, ona kötülükleri yaratmayı yakıştıramama gibi bir anlayış Zerdüştîlik’te bir de Kötülük Tanrısı (Angra Mainyu) tasavvurunu doğurmuştur. Aslında Kötülük Tanrısı, gerçek bir tanrı olmaktan daha çok bir şeytandır. Sami dinlerde olduğu gibi diğer pek çok dinde de kötülüklerin sebebi şeytandır. Ayrıca nihai zafer Ahura Mazda’nın olması, Angra Mainyu’nun ebediyen mağlup edilmiş olması bunun en güzel göstergesidir. O halde Zerdüştîlik iki tanrılı bir din değil, tek tanrılı (monoteist) bir dindir.
Diğer önemli bir husus ise pek çok dinde olduğu gibi toplumda düzenin ve ahlâkın bozulması sonucu insanlar hep bir ilâhî kurtarıcı (mesih, mehdî) beklerler. Zerdüştîlik’te de bu durum geçerlidir. Son üç bin yıllık dönemde Zerdüşt’ün kendisi, soyundan bir peygamber ve bir de onun neslinden olacak olan Saoshyant olmak üzere üç kurtarıcı gelecektir. Saoshyant tüm insanları Zerdüşt’e inanan insanlar haline getirdikten sonra hükümranlığı Ahura Mazda’ya teslim edecektir.
KAYNAKÇA
Challaye, Félicien, Dinler Tarihi (Çev. Semih Tiryakioğlu), Varlık Yayınevi, İstanbul, 1972.
Duchesne-Guillemin, Jacque, L 'Iran Antique et Zoroastre, Histoire des Religions,Gallimard, 1970, I.
Duchesne, -Guillemin, Jacque L’Eglise Sassanide et Le Masdeisme, Histoire des Religions, Gallimard, 1972, Vol.II.
Eliade, Mircea, Histoire des Croyances et Des İdées Religieuses, Payot, Paris, 1983, Vol.I.
Eliade, Mircea, Histoire des Croyances et Des İdées Religieuses, Payot, Paris,1983, Vol.II.
Eliade, Mircea et Ioan P.Couliano, Dictionnaire Des Religions, Plon, Paris, 1989.
Gray, Louis H., Cosmogony and Cosmology (Iranian), Encylopedia of Religion and
Ethics, Edit. By J.Hasting, Edinbourgh, 1911, Vol. IV.
Harva, Uno, Les Represantations Des Peuples Altaiques (Traduit par Jean-Louis Perret), Gallimard, Paris, 1959.
Hinnells, John R., L 'Iran, Les Religions du Monde, Luxembourg, 1981.
Krappe, Alexandre Haggerty, Mythologie Universelle, Payot, Paris, 1930.
Masson – Oursel, Paul and Louis Morin, Religion of Zend-Avesta, New Larousse
Encyclopedia of Mythology, New Edition, Hong-Kong, 1987.
Reinach, Salomon, Orpheus, Histoire Générale des Religions, Edition D’aujourdhui, Paris, 1976.
Sarıkçıoğlu, Ekrem, Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, Kardelen Kitabevi, İsparta, 1999
Söderblom, Nathan, Cosmogony and Cosmology, Encylopedia of Religion and Ethics, Edit by J.Hasting, Edinbourg, 1911, Vol. IV
Söderblom, Nathan, The Age of the World (Zoroastrian), Encylopedia of Religion and Ethics, Edit.by J.Hasting, Edinbourg, 1908, 1
Taraporewala, I..J.S., The Religion of Zarathustra, Tehran, 1980
Tümer, Günay ve Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi, Ocak Yayınları, Ankara, 1988
Yurdaydın, Hüseyin G. ve Mehmet Dağ, Dinler Tarihi, Gündüz Matbaacılık, Ankara, 1978
