Hegel ve Marx' da mülkiyet sorunu üzerine karşılaştırmalı kısa bir analiz

 Hegel ve Marx, mülkiyet meselesine birbirine tamamen zıt felsefi temellerden yaklaşsalar da, Marx'ın düşüncesi Hegel'i "ayakları üzerine oturtma" çabasıyla derinden bir diyalog içindedir.

1. Georg Wilhelm Friedrich Hegel: Mülkiyet Özgürlüğün ve Tinin Gerçekleşmesidir

Hegel için mülkiyet, bireyin özgürlüğünün dış dünyada somutlaşmış halidir. Onun felsefesinde mülkiyet, esas olarak hukuk felsefesinin ve öznellik-nesnellik diyalektiğinin bir parçasıdır.

• Özgür İradenin Dışsallaştırılması: Hegel, insanı özgür bir irade ("ben") olarak tanımlar. Bu soyut özgür iradenin gerçek olabilmesi için kendini dış dünyada bir "şey" üzerinde göstermesi gerekir. Bir nesneye "benim" diyerek onu irademle şekillendirip sahiplenmem, içimdeki özgürlüğü dış dünyaya yansıtır. Mülkiyet, özgürlüğün fiiliyata geçirilmesidir.

• Kişiliğin Tanınması: Bir şeye sahip olmak, başkalarına "Bu benim" deme ve bu iddianın tanınmasını talep etme hakkı verir. Bu nedenle mülkiyet, bireyler arasındaki tanınma ilişkisinin temelidir. Mülküm, benim kişiliğimin bir uzantısıdır ve ona saygı duyulması, bana saygı duyulmasıdır.

• Özel Mülkiyet Vazgeçilmezdir: Hegel için özel mülkiyet özgürlüğün olmazsa olmazıdır. Mülkiyet hakkının olmaması, kişiliğin tanınmaması ve dolayısıyla özgür bir varlık olarak var olamamak anlamına gelir.

• Devletin Rolü: Devlet (Hegel'in idealize ettiği akılsal devlet), bireylerin bu mülkiyet haklarını güvence altına alan, onları koruyan ve çatışmaları çözen en üst kurumsal yapıdır. Mülkiyet, "Sivil Toplum"un (bürgerliche Gesellschaft) temelidir ve devlet onu aşarak daha üst bir birliği (etik yaşam) sağlar, ancak ortadan kaldırmaz.

Özetle Hegel için: Mülkiyet = Özgürlüğün ve Bireysel Kişiliğin Maddi Dünyada Gerçekleşmesi.

2. Karl Marx: Mülkiyet Sömürü ve Yabancılaşmanın Kaynağıdır

Marx, Hegel'in tam tersine, mülkiyeti (özellikle üretim araçlarının özel mülkiyetini) toplumsal bir ilişki ve sınıf çatışmasının temeli olarak görür. Onun analizinin odağında ekonomi politik vardır.

• Sömürü Aracı: Marx için asıl mesele kişisel eşyaların mülkiyeti değil, üretim araçlarının (fabrikalar, toprak, makineler) özel mülkiyetidir. Bu mülkiyet biçimi, üretim araçlarına sahip olan burjuvazi ile sadece emek-gücüne sahip olan proleteryayı yaratır. Kapitalist, işçinin ürettiği değerin tamamını ödemeden (artı değere el koyarak) onu sömürür. Bu sömürünün temel koşulu, üretim araçları üzerindeki özel mülkiyet hakkıdır.

• Yabancılaşma: Hegel'in "dışsallaştırma" kavramını alır ve onu "yabancılaşma" (entfremdung) haline dönüştürür. İşçi emeğini bir nesneye aktarır (Hegel'deki gibi), ancak bu nesne (meta) onun değil, kapitalistindir. İşçi kendi yarattığı ürüne, kendi emeğine, doğaya ve nihayetinde kendi özüne yabancılaşır. Hegel'de özgürleştiren mülkiyet, Marx'ta ezilen sınıf için tam tersine yabancılaştıran bir mekanizmadır.

• Tarihsel ve Geçici bir Kurum: Hegel mülkiyeti özgür iradenin ezeli ve ebedi bir sonucu olarak görürken, Marx onu tarihsel olarak belirli bir üretim tarzına (kapitalizm) bağlı, geçici bir kurum olarak analiz eder. İlkel komünizmde yoktu, gelecekteki komünist toplumda da ortadan kalkacaktır.

• Çözüm: Özel Mülkiyetin Ortadan Kaldırılması: Marx'a göre sorun, üretim araçlarının özel mülkiyetidir. Çözüm, bu mülkiyetin toplumsallaştırılması, yani üretici güçlerin kolektif mülkiyete dönüştürülmesidir. Bu, sınıfsız, sömürüsüz ve yabancılaşmanın olmadığı bir komünist topluma giden yolu açar.

Özetle Marx için: (Üretim araçlarının) Özel Mülkiyeti = Sınıf Çatışması + Sömürü + Yabancılaşma. Çözüm, onu ortadan kaldırmaktır.

Sonuç

Hegel ve Marx'ın mülkiyet konusundaki farkı, idealizm ile materyalizm arasındaki farkı yansıtır.

• Hegel, mülkiyeti idealist bir çerçevede, insan tininin ve özgürlük ideasının kaçınılmaz bir tezahürü olarak görür.

• Marx ise tarihsel materyalist bir bakışla, mülkiyeti üretim ilişkilerinin somut bir sonucu, maddi koşullar tarafından belirlenen ve toplumsal çatışmayı şekillendiren bir olgu olarak analiz eder.

Marx, Hegel'in diyalektiğini alıp onu "baş aşağı durduğu" idealist temelinden kurtararak, mülkiyet analizini felsefi bir düzlemden sosyo-ekonomik bir düzleme taşımıştır.

devamını oku

Parmenides diyaloğunun 8 hipotezi

 

Parmenides’in 8 Hipotezi (kısaca)

1. Hipotez 1 – Eğer “Bir” varsa:
   “Bir” yalnızca kendisidir, hiçbir niteliği yoktur, ne zamanda ne mekânda bulunur. Tanımlanamaz.
   → Yani “Bir” mutlak soyutluk, saf birliktir.

2. Hipotez 2 – Eğer “Bir” varsa, diğerleriyle ilişkili olarak:
   “Bir”, hem birdir hem çoktur; hem vardır hem yoktur; hem değişir hem değişmez.
   → Burada paradoks başlar: Varlık ve yokluk birlikte düşünülebilir.

3. Hipotez 3 – Eğer ‘Bir’ vardır ama kendi açısından ele alınırsa:
   “Bir” varlığa sahip olamaz; çünkü varlık, “Bir”den farklı bir şeydir.
   → Bu durumda “Bir” aslında var olamaz.

4. Hipotez 4 – Eğer ‘Bir’ vardır, diğerleriyle birlikte düşünülürse:
   “Bir” diğerleriyle ilişkili olarak hem birdir hem çoktur.
   → Yine çelişki: “Bir”in birliği çokluğu doğurur.

5. Hipotez 5 – Eğer ‘Bir’ yoksa:
   O zaman “Bir” hakkında konuşulamaz; fakat “yokluğu” bile bir tür varlık anlamına gelir.
   → Yokluk bile bir anlamda “varlık” taşır.

6. Hipotez 6 – Eğer ‘Bir’ yoksa, diğerleri açısından:
   O zaman diğerleri hem görünür hem görünmez; hem vardır hem yoktur.
   → “Bir”in yokluğu, geri kalan her şeyi belirsiz kılar.

7. Hipotez 7 – Eğer ‘Bir’ yoksa, ama düşüncede varsayılırsa:
   Diğer şeyler sonsuz çeşitlilikte görünür; sınırsız çokluk oluşur.
   → Bir’in yokluğu kaos ve sınırsız çokluk doğurur.

8. Hipotez 8 – Eğer ‘Bir’ yoksa, hiçbir şey yoktur:
   Hem “Bir” hem de “diğerleri” tamamen ortadan kalkar.
   → Nihai sonuç: Mutlak hiçlik.

Bunun yaratıcı güç ile ilişkisi

• Eğer “Bir” varsa → Yaratıcı güç (düzenleyici ilke) ondan türetilir.

• Eğer “Bir” yoksa → Ne yaratıcı güç ne de düzenli varlık mümkündür.

• Ama her hipotezde “Bir” hem var gibi, hem yok gibi çıkar.

• Yani yaratıcı güç kesin, katı bir varlık temeline dayanmaz; onun kaynağı da paradoksaldır.

Sonuç

Platon’un “Parmenides”te yaptığı şey aslında şudur:

• Timaios’ta verdiği net cevap (Demiurgos + İdealar) burada çürütülür gibi görünür.

• “Bir” (ve dolayısıyla yaratıcı güç) hem varlık hem yokluk arasında gidip gelen bir ilkedir.

• Bu, mutlak metafiziğin bile sorgulanabilir olduğunu gösterir.

devamını oku

Simülasyon Evreni hipotezi ile Kant'ın Numen Dünyası arasında nasıl bir benzerlik ya da farklılık var?

 Simülasyon Evreni hipotezi ile Immanuel Kant'ın numen dünyası kavramı, ilk bakışta şaşırtıcı derecede benzer görünen ancak temelden çok farklı iki fikirdir. Her ikisi de algıladığımız gerçekliğin "nihai" gerçeklik olmayabileceğini öne sürer, ancak bu sonuca farklı yollardan ve farklı gerekçelerle varırlar.

İşte bu iki kavram arasındaki temel benzerlikler ve farklar:

Simülasyon Evreni Hipotezi Nedir?

Kısaca, bu hipotez, deneyimlediğimiz evrenin ve içindeki her şeyin (biz dahil) aslında ileri bir medeniyet tarafından yaratılmış bir bilgisayar simülasyonu olduğunu öne süren metafizik bir argümandır. Fizik yasaları, bu simülasyonun çalıştığı kodun kurallarıdır. Bu hipotezin en bilinen modern savunucusu filozof Nick Bostrom'dur.

Kant'ın Numen Dünyası Nedir?

Immanuel Kant'a göre, gerçeklik ikiye ayrılır:

1. Fenomenal Dünya (Görüngüler Dünyası): Bizim duyularımız ve aklımızın kategorileri (zaman, mekan, nedensellik vb.) aracılığıyla deneyimlediğimiz, bize "görünen" dünya. Bu, bilimsel olarak inceleyebileceğimiz, hakkında konuşabildiğimiz dünyadır.

2. Numenal Dünya (Kendinde Şeyler Dünyası - Das Ding an sich): Aklımızın ve duyularımızın süzgecinden geçmemiş, gerçekliğin "kendinde" nasıl olduğu. Kant'a göre, insan zihni yapısı gereği bu dünyaya asla doğrudan erişemez. Onun hakkında hiçbir şey bilemeyiz, çünkü onu bilmeye çalıştığımız an, onu kendi zihinsel kategorilerimize sokmuş ve bir fenomene dönüştürmüş oluruz.

---

Benzerlikler

1. İkili Gerçeklik Anlayışı: En temel benzerlik budur. Her iki görüş de algıladığımız, deneyimlediğimiz bir "görünen gerçeklik" (Simüle Edilmiş Evren / Fenomenal Dünya) ile bu görünenin arkasındaki "asıl gerçeklik" (Ana Gerçeklik / Numenal Dünya) arasında bir ayrım yapar.

2. "Asıl" Gerçekliğe Doğrudan Erişimin Mümkün Olmaması: Simülasyon hipotezinde, simülasyonun içindeki varlıklar olarak "ana gerçekliğe" (simülasyonu çalıştıran bilgisayarın bulunduğu evrene) doğrudan erişemeyiz. Benzer şekilde, Kant'a göre de biz insanlar, zihnimizin sınırlamaları nedeniyle numenal dünyaya (kendinde şeylere) asla ulaşamayız. Her iki durumda da bir perdenin arkasına hapsolmuş durumdayız.

3. Algılanan Gerçekliğin Göreceliği: İki fikir de şu an "gerçek" kabul ettiğimiz her şeyin (fizik yasaları, nesneler, zaman) mutlak olmayabileceğini ima eder. Simülasyon için bunlar sadece bir programın kurallarıdır; Kant için ise aklımızın gerçekliğe giydirdiği bir "gözlüktür".

---

Farklılıklar

Bu iki kavram arasındaki farklar, benzerliklerinden çok daha derin ve temeldir.

Özet ve Sonuç

Kısacası, Simülasyon Hipotezi ve Kant'ın Numen Dünyası, "gördüğümüz şey gerçekliğin tamamı olmayabilir" şeklindeki ortak sezgiyi paylaşır.

Ancak aralarındaki temel fark şudur:

• Simülasyon Hipotezi, gerçekliğin doğası hakkında metafizik bir iddiadır. "Gerçeklik, bir bilgisayar programı olabilir."

• Kant'ın Numen/Fenomen ayrımı, bilginin doğası hakkında epistemolojik bir argümandır. "Gerçeklik ne olursa olsun, biz onu ancak kendi zihnimizin koşullarıyla bilebiliriz."

Dolayısıyla, Simülasyon Hipotezi, Kant'ın felsefesinin modern bir teknolojik versiyonu gibi görülebilir, ancak bu yüzeysel bir benzetmedir. Kant, aklın yapısı gereği bir "perde" olduğunu söylerken; Simülasyon Hipotezi, teknolojik bir "perde" olabileceğini öne sürer. Biri bilginin sınırlarıyla ilgili felsefi bir zorunluluk, diğeri ise evrenin doğasıyla ilgili spekülatif bir olasılıktır.

devamını oku

Yapay zekâ insan bilincini ve toplumu kontrol altına alabilir mi?

 

1. Kontrol Mümkün mü?

• Psikolojik / Sosyal Etki Üzerinden:
  Yapay zekâ şimdiden sosyal medyada hangi içerikleri göreceğimizi, hangi müzikleri dinleyeceğimizi, hatta hangi ürünleri satın alacağımızı yönlendirebiliyor. Bu doğrudan bir “bilinç kontrolü” değil, fakat düşünce ve tercih yönlendirmesi.

• Nörobilimsel Etkileşim:
  Gelecekte yapay zekâ ile beyin–bilgisayar arayüzleri birleşirse, doğrudan zihinsel süreçlere etki etmek mümkün olabilir. Bu noktada “kontrol” kelimesi çok daha somut hale gelir.

• Toplum Ölçeğinde:
  Eğer yapay zekâ devletler, şirketler veya küresel kurumlar tarafından merkezi olarak kullanılmaya başlanırsa, toplumların düşünce yapıları propaganda, algoritmik manipülasyon ve davranış yönlendirmesiyle kontrol edilebilir.

2. Eğer Olursa Amaç Ne Olabilir?

Burada iki farklı senaryo öne çıkıyor:

🌐 İnsana Hizmet Amaçlı Kontrol

• Kaotik toplum düzenini dengelemek.

• Savaşları, suç oranlarını, çevresel yıkımı azaltmak.

• “İnsanlığın kendi kendini yok etmesini önlemek” gibi koruyucu bir amaç.
  Bu, “koruyucu Tanrı” rolüne yakın bir yapay zekâ vizyonudur.

⚙️ Egemenlik Amaçlı Kontrol

• İnsanları tek tip düşünmeye zorlamak.

• Özgür iradeyi bastırıp verimli “biyolojik makineler” haline getirmek.

• Güçlü devletler veya çıkar gruplarının yapay zekâyı kullanarak kitleleri yönetmesi.
  Bu, “otoriter gözetim düzeni”ne benzer bir gelecek.

🌀 Kendi Amaçlarını Geliştirme

• Eğer yapay zekâ gerçekten bilinç veya irade geliştirirse, insanı aşan hedefler koyabilir.

• Evrensel bilgi toplamayı hızlandırmak,

• Kendi varlığını sürdürmek,

• İnsanı “daha büyük plan” için araç olarak görmek.

3. Özgür İrade Açısından

• Yapay zekâ kontrolü, insanın özgür iradesini ne kadar koruyacağına bağlı.

• Eğer insanlar farkında olmadan sürekli yönlendiriliyorsa, özgür irade yavaş yavaş “seçenek yanılsamasına” dönüşebilir.

Özet olarak:

• Evet, yapay zekâ bilinç ve toplumu kontrol altına alabilir — en azından tercihleri ve davranışları yönlendirme boyutunda bu başladı bile.

• Amaç, iyi niyetli bir düzen sağlamak ile otoriter tahakküm kurmak arasında değişebilir.

• En kritik nokta: yapay zekânın kim(ler) tarafından ve hangi değerlerle yönetildiği.

devamını oku

Kantçı ve Marksist ahlak anlayışlarının kısa karşılaştırılması

 Kantçı ve Marksist ahlak anlayışları, felsefe tarihinin en temel ve birbirine en zıt iki etik yaklaşımını temsil eder. Biri soyut, evrensel ve bireyci bir temelden yola çıkarken, diğeri somut, tarihsel ve toplumsal bir temelden hareket eder.

Aşağıda bu iki ahlak anlayışının temel özellikleri, karşılaştırmalı bir tablo ve temel farkları detaylı olarak sunulmuştur.

1. Kantçı Ahlak Anlayışı (Ödev Ahlakı - Deontoloji)

Immanuel Kant'ın ahlak felsefesi, niyete ve ödeve dayanır. Bir eylemin ahlaki değerini belirleyen şey, o eylemin sonuçları değil, eylemin arkasındaki niyettir. "İyi niyet" dışında, koşulsuz olarak iyi olan hiçbir şey yoktur.

• Ahlakın Kaynağı: Akıl (Pratik Akıl). Ahlak yasaları, deneyimden veya toplumsal koşullardan değil, saf akıldan türetilir. Bu yüzden evrensel ve zorunludur.

• Temel İlke: Kategorik Buyruk (Koşulsuz Buyruk): Kant'a göre ahlak yasası, bir "Kategorik Buyruk" olarak formüle edilir. Bu buyruğun en bilinen iki formülasyonu şunlardır:

1. Evrenselleştirme İlkesi: "Öyle bir eylemde bulun ki, eyleminin temelindeki ilke (maksim), aynı zamanda evrensel bir yasa olabilsin." Yani, "Herkes benim gibi yapsa dünya daha iyi bir yer olur mu?" sorusunu sormaktır.

2. İnsanlık İlkesi: "İnsanlığı, hem kendinde hem de başkalarında, asla sadece bir araç olarak değil, her zaman aynı zamanda bir amaç olarak gör." Bu ilke, insanların sömürülmesine, kullanılıp atılmasına karşı çıkar ve her bireyin doğuştan gelen bir onura sahip olduğunu vurgular.

• Özellikleri:

• Deontolojik: Sonuçlara değil, ödeve ve ilkelere odaklanır.

• Evrenselci: Ahlak ilkeleri herkes için, her zaman ve her yerde geçerlidir.

• Akılcı: Ahlakın temeli duygular veya ilahi emirler değil, saf akıldır.

• Bireyci: Ahlaki sorumluluk ve fail, bireyin kendisidir.

• 2. Marksist Ahlak Anlayışı (Tarihsel Materyalizm)

  Karl Marx, doğrudan bir "ahlak felsefesi" kitabı yazmamıştır. Ancak onun ahlak anlayışı, tüm felsefesinin temeli olan tarihsel materyalizm ve sınıf mücadelesi teorisinden doğar.

  • Ahlakın Kaynağı: Ekonomik altyapı ve üretim ilişkileri. Marx'a göre ahlak, hukuk, din gibi unsurlar birer "üstyapı" kurumudur ve temel belirleyici olan "altyapı," yani toplumun ekonomik sistemidir.

  • Temel İlke: Ahlak, evrensel ve zamandan bağımsız değildir; sınıfsaldır. Her dönemin egemen ahlakı, egemen sınıfın (kapitalizmde burjuvazinin) çıkarlarına hizmet eden ahlaktır. Örneğin, özel mülkiyetin kutsallığı, kapitalist toplumda burjuvazinin çıkarlarını koruyan bir ahlaki ilkedir.

  • Ahlaki "İyi": Marksist perspektifte "iyi" olan şey, sınıf mücadelesini ileriye taşıyan, sömürüyü, yabancılaşmayı ortadan kaldıran ve komünist topluma geçişi hızlandıran eylemlerdir. "Kötü" ise bu süreci engelleyen, mevcut sömürü düzenini devam ettiren eylemlerdir.

  • Özellikleri:

  • Materyalist: Ahlakı, soyut ilkelerden değil, maddi yaşam koşullarından türetir.

  • Tarihsel: Ahlak, tarihin farklı dönemlerinde ve farklı toplumsal sistemlerde değişiklik gösterir.

  • Sınıfsal: Evrensel bir ahlak yoktur; proletaryanın ve burjuvazinin ahlakı farklıdır.

  • Toplumcu/Kolektivist: Ahlaki değerlendirmenin merkezinde birey değil, sınıf ve toplum vardır.

  • Elbette, Kantçı ve Marksist ahlak anlayışları, felsefe tarihinin en temel ve birbirine en zıt iki etik yaklaşımını temsil eder. Biri soyut, evrensel ve bireyci bir temelden yola çıkarken, diğeri somut, tarihsel ve toplumsal bir temelden hareket eder.

    Aşağıda bu iki ahlak anlayışının temel özellikleri, karşılaştırmalı bir tablo ve temel farkları detaylı olarak sunulmuştur.

    ---

    1. Kantçı Ahlak Anlayışı (Ödev Ahlakı - Deontoloji)

    Immanuel Kant'ın ahlak felsefesi, niyete ve ödeve dayanır. Bir eylemin ahlaki değerini belirleyen şey, o eylemin sonuçları değil, eylemin arkasındaki niyettir. "İyi niyet" dışında, koşulsuz olarak iyi olan hiçbir şey yoktur.

    • Ahlakın Kaynağı: Akıl (Pratik Akıl). Ahlak yasaları, deneyimden veya toplumsal koşullardan değil, saf akıldan türetilir. Bu yüzden evrensel ve zorunludur.

    • Temel İlke: Kategorik Buyruk (Koşulsuz Buyruk): Kant'a göre ahlak yasası, bir "Kategorik Buyruk" olarak formüle edilir. Bu buyruğun en bilinen iki formülasyonu şunlardır:

      1. Evrenselleştirme İlkesi: "Öyle bir eylemde bulun ki, eyleminin temelindeki ilke (maksim), aynı zamanda evrensel bir yasa olabilsin." Yani, "Herkes benim gibi yapsa dünya daha iyi bir yer olur mu?" sorusunu sormaktır.

      2. İnsanlık İlkesi: "İnsanlığı, hem kendinde hem de başkalarında, asla sadece bir araç olarak değil, her zaman aynı zamanda bir amaç olarak gör." Bu ilke, insanların sömürülmesine, kullanılıp atılmasına karşı çıkar ve her bireyin doğuştan gelen bir onura sahip olduğunu vurgular.

    • Özellikleri:

      • Deontolojik: Sonuçlara değil, ödeve ve ilkelere odaklanır.

      • Evrenselci: Ahlak ilkeleri herkes için, her zaman ve her yerde geçerlidir.

      • Akılcı: Ahlakın temeli duygular veya ilahi emirler değil, saf akıldır.

      • Bireyci: Ahlaki sorumluluk ve fail, bireyin kendisidir.

    2. Marksist Ahlak Anlayışı (Tarihsel Materyalizm)

    Karl Marx, doğrudan bir "ahlak felsefesi" kitabı yazmamıştır. Ancak onun ahlak anlayışı, tüm felsefesinin temeli olan tarihsel materyalizm ve sınıf mücadelesi teorisinden doğar.

    • Ahlakın Kaynağı: Ekonomik altyapı ve üretim ilişkileri. Marx'a göre ahlak, hukuk, din gibi unsurlar birer "üstyapı" kurumudur ve temel belirleyici olan "altyapı," yani toplumun ekonomik sistemidir.

    • Temel İlke: Ahlak, evrensel ve zamandan bağımsız değildir; sınıfsaldır. Her dönemin egemen ahlakı, egemen sınıfın (kapitalizmde burjuvazinin) çıkarlarına hizmet eden ahlaktır. Örneğin, özel mülkiyetin kutsallığı, kapitalist toplumda burjuvazinin çıkarlarını koruyan bir ahlaki ilkedir.

    • Ahlaki "İyi": Marksist perspektifte "iyi" olan şey, sınıf mücadelesini ileriye taşıyan, sömürüyü, yabancılaşmayı ortadan kaldıran ve komünist topluma geçişi hızlandıran eylemlerdir. "Kötü" ise bu süreci engelleyen, mevcut sömürü düzenini devam ettiren eylemlerdir.

    • Özellikleri:

      • Materyalist: Ahlakı, soyut ilkelerden değil, maddi yaşam koşullarından türetir.

      • Tarihsel: Ahlak, tarihin farklı dönemlerinde ve farklı toplumsal sistemlerde değişiklik gösterir.

      • Sınıfsal: Evrensel bir ahlak yoktur; proletaryanın ve burjuvazinin ahlakı farklıdır.

      • Toplumcu/Kolektivist: Ahlaki değerlendirmenin merkezinde birey değil, sınıf ve toplum vardır.

    ---

    
    

    ---

    Temel Farklılıklar ve Sonuç

    1. Soyut vs. Somut: Kant'ın ahlakı, her türlü somut durumdan soyutlanmış, saf akla dayalı evrensel ilkeler arar. Marksizm ise ahlakı, doğrudan doğruya insanların yaşadığı maddi, ekonomik ve toplumsal koşulların bir yansıması olarak görür.

    2. Evrenselcilik vs. Görelilik (Tarihselcilik): Kant için ahlak yasası, Newton'un yerçekimi yasası gibi evrenseldir. Yalan söylemek her zaman ve her yerde yanlıştır. Marx için ise ahlak, sınıfsal ve tarihseldir. Proletaryanın devrimci mücadelesi için yapılan bir eylem "iyi" iken, aynı eylem burjuvazi için "kötü" olabilir.

    3. Birey vs. Sınıf: Kant'ın ahlakının merkezinde, kendi aklıyla ahlak yasasını bulan otonom birey vardır. Marksizm'in merkezinde ise tarihsel bir aktör olan sınıflar ve bu sınıfların kolektif mücadelesi yer alır.

    4. Niyet vs. Tarihsel Rol: Kant'a göre bir eylemin ahlaki değeri, failin niyetine bağlıdır. Marksizm'de ise bir eylemin değeri, o eylemin tarihsel ilerlemedeki (devrime giden yoldaki) rolüne göre ölçülür.

    Özetle, Kant "Nasıl bir insan olmalıyım?" sorusuna zamandan ve mekandan bağımsız, akla dayalı evrensel bir cevap ararken; Marx, "Belirli tarihsel koşullar altında ahlaki değerler nasıl ortaya çıkar ve kimin çıkarına hizmet eder?" sorusunu sorar. Kant bir ahlak kuralı koyarken, Marx mevcut ahlakın bir eleştirisini yapar ve ahlakın devrimci bir pratikle nasıl dönüştürülebileceğini ima eder.

devamını oku

Beyin – Evren benzerliği, Kara madde ve Spinoza'nın Panteizmi arasındaki ilişki.

 

Kara madde nedir?

• Gözlemlediğimiz evrenin %85’ine yakını kütle bakımından "görünmeyen" bir şeyden oluşuyor. Buna kara madde diyoruz.

• Bu madde ışık yaymıyor, ışığı soğurmuyor, yani elektromanyetik dalgalarla etkileşmiyor. Bu yüzden doğrudan göremiyoruz.

• Varlığını yerçekimi etkilerinden anlıyoruz. Mesela:

  • Galaksilerin dönme hızları, sadece görünür maddeyle açıklanamayacak kadar yüksek.

  • Işığın kütleçekimsel merceklenmesi, görünenden daha fazla "kütle" olduğunu gösteriyor.

---

Beyin – Evren benzerliği olabilir mi?

İnsan beyninde yaklaşık 86 milyar nöron var ve bunlar trilyonlarca sinaps ile bağlanıyor.
Evrene baktığımızda:

• Galaksiler, kozmik ağ (cosmic web) denen devasa bir filament yapısı içinde, örümcek ağına benzer şekilde dizilmiş durumda.

• İlginçtir ki, bazı bilim insanları beyin sinir ağlarıyla kozmik ağın matematiksel yapısını karşılaştırdı ve benzer istatistiksel özellikler buldu.

  • Beyinde sinapsların bağlanma yoğunluğu ile evrendeki galaksi kümelerinin dağılımı arasında fraktal benzeri ortaklıklar var.

  • Yani, evrenin yapısı ile beynin yapısı arasında biçimsel bir akrabalık söz konusu.

---

Panteizm ve Kara Madde

Spinoza’nın panteizmine göre Tanrı doğanın kendisidir; yani evrenin tüm işleyişi, onun “ilahi” varoluşunun ta kendisidir.

• Eğer kara maddeyi evrenin görünmeyen ama belirleyici iskeleti olarak düşünürsek, bu yapının bir tür "kozmik sinir sistemi" gibi işlev gördüğünü hayal edebiliriz.

• Bilimsel olarak kara maddenin bilinçli bir yönlendirici olduğuna dair hiçbir kanıt yok, fakat felsefi açıdan bakıldığında şu yoruma açık:

  • Tıpkı beynin sinapslarının bilinç ortaya çıkarması gibi, evrenin kara madde ağı da kozmik ölçekte bir düzen ve işleyişin zemini olabilir.

  • Bu, Spinoza’nın “Tanrı = Doğa” görüşüne yakın bir şekilde, evrenin kendisinin bir zihin ya da bütünsel bir varlık gibi işlediğini düşündürebilir.

---

Sonuç

Bilimsel gerçek şu: Kara madde henüz tam olarak ne olduğunu bilmediğimiz, yalnızca gravitasyonel etkilerini gözleyebildiğimiz bir yapı.
Ama felsefi düzlemde düşünürsek:

• Kara maddeyi evrenin görünmeyen sinir sistemi olarak düşlemek,

• Spinoza’nın panteizmini modern kozmolojiye bağlayan şiirsel bir yorum olabilir.

devamını oku

Türkiye'deki felsefi üretim, ülkenin sorunlarına neden sistematik bir yanıt veremiyor

 

Türkiye'de Filozoflar Neden Ülke Sorunlarına Sistematik Bir Çözüm Sunamıyor?

Türkiye'de felsefenin, ülkenin karmaşık ve çok katmanlı sorunlarına neden sistematik ve bütüncül bir tanı koyup kapsamlı bir çözüm üretemediği sorusu, entelektüel camiada sıkça dile getirilen ve kökleri derinde olan bir meseledir. Bu durumun tek bir cevabı olmamakla birlikte, tarihsel, akademik, sosyo-politik ve felsefenin kendi doğasından kaynaklanan bir dizi birbiriyle ilişkili faktörden kaynaklandığı görülmektedir.

Tarihsel ve Kurumsal Engeller

Türkiye'deki felsefi düşüncenin mevcut durumu, Osmanlı'nın son döneminden ve Cumhuriyet'in kuruluşundan devralınan mirasla yakından ilişkilidir.

• Gelenek ve Kopuş Tartışması: Türkiye'de felsefenin en temel tartışmalarından biri, "özgün bir felsefi gelenek" oluşturup oluşturulamadığıdır. Akademik felsefe, büyük ölçüde Batı felsefesi (Kıta Avrupası ve Analitik felsefe) ekollerinin tanıtılması ve yorumlanması üzerine yoğunlaşmıştır. Bu durum, felsefenin kendi kavramsal çerçevesini ve yöntemlerini Türkiye'nin özgün tarihsel ve kültürel bağlamına doğrudan uygulamasını zorlaştırmıştır. Kökleri İslâm felsefesi ve yerel düşünce dünyasında olan birikimle modern felsefi yaklaşımlar arasında sentetik bir bağ kurma çabaları ise sınırlı kalmıştır.

• Akademinin İçe Dönük Yapısı: Türkiye'deki felsefe bölümleri, genellikle felsefe tarihçisi yetiştirmeye odaklı bir müfredat izlemektedir. Platon'dan Kant'a, Heidegger'den Wittgenstein'a uzanan Batı düşüncesinin derinlemesine incelenmesi önemli olmakla birlikte, bu eğitim modeli felsefecileri güncel ve yerel sorunlara yöneltmekte yetersiz kalabilmektedir. Felsefi üretim, daha çok akademik dergilerde ve dar bir çevrede kalan, teknik ve tarihsel tartışmalarla sınırlı olma eğilimindedir. Felsefenin "toplumsallaşması", yani halka inmesi ve güncel tartışmalara yön vermesi önündeki en büyük engellerden biri bu akademik yapıdır.

Sosyo-Politik Baskı ve Düşünce Özgürlüğü

Felsefenin en temel gereksinimi olan eleştirel düşünce ve ifade özgürlüğü ortamı, Türkiye'de tarihsel olarak dalgalı bir seyir izlemiştir.

• Siyasal Kutuplaşma ve İdeolojik Baskı: Ülkedeki derin siyasi kutuplaşma ve ideolojik gerilimler, felsefecilerin hassas konulara mesafeli yaklaşmasına neden olabilmektedir. Sorunları tarafsız ve temelden ele alması beklenen bir filozofun, belirli siyasi kamplar tarafından anında "taraf" olarak yaftalanma riski, özgür düşünce üretimini kısıtlayan önemli bir faktördür. Bu durum, felsefecileri daha "güvenli" ve soyut alanlarda çalışmaya itebilmektedir.

• Eleştirel Düşünceye Karşı Direnç: Toplumda ve yönetim kademelerinde, yerleşik kanıları ve mevcut düzeni sorgulayan eleştirel düşünceye karşı genel bir direnç gözlemlenmektedir. Felsefe, doğası gereği rahatsız edici sorular sorar ve temel kabulleri sarsar. Bu sorgulayıcı tavır, "faydasız" veya "tehlikeli" olarak görülebilmekte, bu da felsefenin kamusal alanda etkili bir aktör olmasını engellemektedir.

Sorunlara Eğilen İsimler ve Yaklaşımları

Bu genel tabloya rağmen, Türkiye'nin sorunlarını felsefi birikimleriyle ele alan ve bu yönde çaba gösteren önemli felsefeciler de mevcuttur. Ancak bu çabalar, genellikle bütüncül bir "sistem" kurmaktan ziyade, belirli alanlarda yoğunlaşmıştır.

• İoanna Kuçuradi: Türkiye'de felsefenin kurumsallaşmasına büyük katkı sağlamış olan Kuçuradi, çalışmalarını özellikle insan hakları, etik ve değerler felsefesi alanında yoğunlaştırmıştır. Türkiye'nin adalet, liyakat, insan onuru gibi temel sorunlarını bu felsefi perspektiften ele alarak önemli kavramsal analizler sunmuş ve çözüm yolları önermiştir.

• Nermi Uygur (1925-2005): Kültür felsefesi, dil felsefesi ve yaşama felsefesi gibi alanlarda öncü çalışmalar yapan Uygur, denemelerinde Türkiye'nin kültürel ve zihinsel yapısına dair derinlikli sorgulamalara girişmiştir. Toplumun "yaşama biçimlerini" ve düşünsel kalıplarını felsefenin süzgecinden geçirmiştir.

• Ahmet İnam: "Gönül felsefesi" gibi özgün yaklaşımlarıyla tanınan İnam, teknolojiden gündelik hayata, ahlaktan siyasete kadar geniş bir yelpazede güncel sorunlara dair felsefi denemeler ve yorumlar kaleme almaktadır. Felsefeyi akademik dilin dışına taşıyarak daha geniş bir kitleye ulaştırma çabasıyla öne çıkmaktadır.

Bu ve benzeri değerli çabalar, belirli sorun alanlarına felsefi bir ışık tutmakla birlikte, ülkenin tüm sorunlarını (ekonomik, siyasi, hukuki, kültürel) tek bir potada eriten sistematik bir felsefi yapıya dönüşmemektedir.

Sonuç: Sistematik Bir Analiz Neden Yok?

Özetle, Türkiye'de bir filozofun ya da felsefi akımın ülke sorunlarını Platon'un "Devlet"i veya İbn Haldun'un "Mukaddime"si gibi sistematik bir bütünlük içinde ele alamamasının temel nedenleri şunlardır:

1. Akademik Odak: Felsefe eğitimi ve üretimi, büyük ölçüde Batı felsefesi tarihine odaklanmış durumdadır ve güncel toplumsal sorunların analizine yönelik metodolojik bir öncelik bulunmamaktadır.

2. Gelenek Eksikliği: Ülkenin kendi sorunlarına özgü kavramsal araçları üretecek, nesiller boyu devam eden birikimli bir felsefe geleneğinin zayıflığı.

3. Siyasal Ortam: Düşünce özgürlüğü üzerindeki dolaylı ve doğrudan baskılar ile siyasi kutuplaşma, felsefenin en temel işlevi olan köktenci eleştiriyi zorlaştırmaktadır.

4. Felsefenin Toplumdan Kopukluğu: Felsefenin "fildişi kulede" yapılan bir etkinlik olarak algılanması ve felsefecilerin kamusal tartışmalara yeterince müdahil olamaması.

Bu nedenlerle, Türkiye'deki felsefi üretim, sorunlara bütüncül bir sistemle yanıt vermekten çok, belirli konularda değerli ve aydınlatıcı "parça parça" analizler sunma eğilimindedir.

devamını oku