Marx Felsefesinin Temel Kavramları ve Tarihsel - Diyalektik Materyalizm - 4

‘‘Marksist felsefi materyalizm’’ idealizmin tersine, dünyanın nitelik itibariyle maddi olduğunu düşünmektedir. Madde, bilincin dışında bilinçten bağımsız bir nesnel gerçekliktir. Madde birincil, bilinç ise ikincildir. Tarihsel materyalizm, toplumun maddi yaşam koşulları sistemi içinde, toplumun görünümünü, toplumsal düzenin karakterini, toplumun bir sistemden diğerine gelişmesini tayin eden baş faktör olarak ‘‘üretim tarzını’’ görmektedir. Öyleyse, tarih biliminin en birinci görevi, üretim yasalarını, üretici güçler ile üretim ilişkilerinin gelişim yasalarını ve toplumun iktisadi gelişim yasalarını incelemek ve meydana çıkarmaktır. Tarih, beş temel üretim ilişkisi tipi tanımaktadır. Bunlar: ‘‘ilkel komün’’, ‘‘kölelik’’, ‘‘feodalizm’’, ‘‘kapitalizm’’ ve ‘‘sosyalizm’’ üretim ilişkileridir. ( Stalin, 1995:7-34) Stalin, Engels gibi, diyalektiği, materyalizm ile birleştirmekte ve onu bir dünya görüşü olarak açıklamaktadır. Marx, yalnızca, toplumsal ilişkilerin değişmesi ile ilgili olarak diyalektiği kullanırken, Engels ve Stalin diyalektiği genellemektedir. Diyalektik materyalizm ifadesini, Marx kullanmamıştır. Bu terim, ilk olarak 1887 yılında, Marx’ın yazıştığı Alman işçisi Joseph Dietzgen tarafından ileri sürülmüştür. (Balibar, 1996: 8) Engels, bu terimi, ‘‘Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu’’ adlı yapıtında da kullanmaktadır. (1992:40)

Maurice Cornforth’a göre, tarihsel materyalizm, materyalist dünya görüşünün ‘‘toplumsal sorunların çözümüne’’ uygulanmasıdır. Tarihsel materyalizmin çağdaş bir anlamı vardır. Bu anlayış, yalnızca geçmişteki olayların nedenleri hakkında değil ama şu anda meydana gelen olayların nedenleri hakkında da sonuçlar sağlamaktadır. Tarihsel materyalizm, bilimsel karakterini uygulamada kanıtlamasından ötürüdür. Tarihsel materyalizmin tarihi bir bilime dönüştürmesinin nedeni onun yalnızca tarihin nasıl yorumlanacağı hakkında bir teori olmayıp tarihin nasıl yapılacağı ile ilgili bir teori sağlamaktadır. Tarihsel materyalizmin teorisinin temeli bilimin normal yöntemlerini –teori yada hipotezlerin tasarlanması ve sınanması – toplumun incelenmesine uygulamaktır. (Cornforth, 1987: 19-20) Cornforth, Marx’ın diyalektik yönteminin bir ‘‘inceleme yöntemi’’ olduğunu düşünmektedir.

Lefebvre’a göre Marx, bir sosyolog değildir ama Marksizm’de bir sosyoloji olduğu görüşündedir. Marx’ın eserlerinde, aile, kır, kısmi gruplar, sınıflar, tüm olarak toplumlar, bilgi, devlet vb. sosyolojisini bularak incelemek de mümkündür.

Lefebvre’a göre Marx bir tarih felsefesi kurmamıştır ve bu bakımdan da Hegel’den ayrılır. Marx, olaylar ya da kurumlar anlatan tarih gibi sınırlamalardan kurtulmuş bir tarih bilimi düşünmüştür.

Tarihsel materyalizm terimi, bir tarih felsefesi değil, insanî gerçekliğin bütün bilimlerinin nesnesi ve eyleminin amacı olan bütünsel insanın oluşumunu ifade eder. (Lefebvre, 1976:26) Lefebvre, Marx düşüncesinin, bugünkü dünyayı bilmeye yetmediğini, ancak dünyayı bilmek için vazgeçilmez ve zorunlu olduğu görüşündedir. Ona göre Marx, aldanmıştır. Kehanetleri yanlış çıkmıştır. Marx’ın kapitalizmin, devletin, felsefenin, yabancılaşmanın sona ereceğine dair düşündükleri devam etmektedir. Ancak bütün bunlara rağmen, Marx’ın yaptığı analizler ve çıkardığı sonuçlar, on dokuzuncu yüzyılın gerçekliğini ve umutlarını dile getirmektedir. (1976:211-212)

Balibar, Marx’tan sonra felsefenin artık eskisi gibi olmayacağı düşüncesindedir. Yeni bir felsefi bakış açısının ortaya çıkışıyla da karşılaştırılamayacak geriye döndürülmez bir olay meydana gelmiştir. Balibar, Marksizmin bir dünya görüşü olarak ortaya çıkmasını sağlayan üç formülün Marksizmin üç kaynağı olarak vurgulandığını belirtir. Bunlar, Alman felsefesi, Fransız sosyalizmi, İngiliz ekonomi politiğidir. Balibar’a göre Marx, 21. yüzyılın değişik yerlerinde okunmaya ve incelenmeye devam edecektir. (Balibar, 1996:15)

Althusser, felsefeyi bütününde olduğu gibi savunacaktır. O, Marx’ın ‘‘Kapital’’in de araştırma nesnesi olarak yalnızca üretim ilişkilerini görmüştür. Ona göre Kapital’i doğru anlamanın tek biçimi, bu üretim ilişkilerini görmektir. (Althusser, 1995:69) Althusser, bir üst yapı kurumu olarak devleti ve onun ideolojik aygıtlarını inceler. (Althusser, 2000:33) Althusser, Marksizmi kendine özgü bir şekilde değerlendirmiş ve yorumlarını yapmıştır. (James, 1997:197-212)

Sonuç ve Değerlendirme

Marx felsefesinin temel kavramlarını ve tarihsel-diyalektik materyalizmi genel hatlarıyla tamamladık. Yukarıda dile gelen açıklamalar ışığında neler söylenebilir? Hangi soru(n)lar açıklama beklemektedir? Görebildiğim kadarıyla, Marx’ın dile getirmeye çalıştıkları, tarihsel-diyalektik materyalizmi yorumlayanlardan farklı görünümler sergilemektedir. Bu farklılıklar nelerdir? Bu farklılıklar, günümüzde de devam etmekte midir? Felsefe tarihinin iç dinamiğinde karşımıza çıkan problemlerin, hangi aykırılıklarda ortaya çıktığını saptamak bir felsefecinin ödevidir. Marx’ın çağında saptadığı olgular arasındaki ilişkileri anlamak da bir felsefecinin uğraş alanıdır. Marx’ın diyalektik anlayışının Engels ile karıştırıldığını söylemek mümkündür. Bu karıştırma günümüze kadar devam etmiştir. ‘‘Marksist değilim’’ diyen Marx’ın düşüncelerini, Engels ve Stalin’den ayırmak gerekiyor. Marx’ın dile getirdiği düşüncelerindeki yanlışları ise kendi metinlerinden hareketle saptamak gerekiyor.

Günümüz dünyasında, başta küreselleştirme, yeni dünya düzeni, yabancılaşma, teknik alanda gelişmeler başta olmak üzere olup biteni doğru açıklamak için Marx’ın dile getirdiklerinden nasıl yararlanılabilir? Ya da bu düşünceler hangi çözümlemelerde yetersiz kalmaktadır? Bu sorular, her türlü dogmatik düşünce biçiminin ötesinde felsefi bakışla yanıt(lar) beklemektedir.


Kaynakça

Althusser, Louis, (1995), Kapital’i Okumak, (çev) Celal A. Kanat, İstanbul:Belge Yay.
___, (2000), İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, (çev) Yusuf Alp ve Mahmut Özışık, İstan-
bul: İletişim Yayınları.
Balibar, Etienne, (1996), Marx’ın Felsefesi, (çev) Ömer Laçiner, İstanbul: Birikim Yayınları.
Cornforth, Maurice, (1987), Tarihsel Materyalizm, (çev) Cem Gönenç, İstanbul: El Yayınları.
Engels, Friedrich, (1977), Anti-Dühring, (çev) Kenan Somer, Ankara:Sol Yayınları.
___, (1992), Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, (çev) Sevim Belli, Anka-
ra:Sol Yayınları.
___, (1996), Doğanın Diyalektiği, (çev) Arif Gelen, Ankara: Sol Yay.
___, (1998), Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, (çev) Sol Yayınları Yayın Kurulu, Ankara:
Sol Yayınları.
James, Susan, (1997), ‘‘Louis Althusser’’, Çağdaş Temel Kuramlar, (çev) Ahmet Demirhan,
Ankara: Vadi Yayınları.
Kuçuradi, İoanna, (1997), ‘‘Çeşitli Dialektik Kavramları: Metot ve Görüş’’, Çağın Olayları
Arasında, Ankara: Ayraç Yayınevi.
Lefebvre, Henri, (1976), Marx’ın Sosyolojisi, (çev) Selahattin Hilav, İstanbul: Öncü Kitabevi.
Longuet, Robert-Jean, (1999), Karl Marx, (çev) Renan Akman, İstanbul: Kavram Yayınları.
Magee, Bryan, (2000), Felsefenin Öyküsü, (çev) Bahadır Sina Şener, Ankara: Dost Yayınları.
Marx, Karl, (1993), 1844 Elyazmaları, (çev) Kenan Somer, Ankara: Sol Yayınları.
____, (1974), Kapital, Birinci cilt(çev)Doç.Dr.Mehmet Selik, Ankara:Odak Yayınevi
____, (1997), Hegel’in Hukuk Felsefesinin Eleştirisi, (çev)Kenan Somer, Ankara: Sol Yayınları.
____, (1999) Felsefenin Sefaleti, (çev) Ahmet Kardam, Ankara:Sol Yay.
Marx-Engels, (1998), Komünist Partisi Manifestosu, (çev) Cenap Karakaya, İst. Sosyal Yayınlar.
____, (1999), Alman İdeolojisi, (çev)Sevim Belli, Ankara: Sol Yayınları.
____, (1999a), ‘‘Joseph Bloch’a Mektup’’, Felsefe Metinleri, (çev)Yurdakul Fincancı, Ankara:
Sol Yayınları.
Stalin, J.V., (1995), Diyalektik ve Tarihi Materyalizm, (çev) İsmail Yarkın, İstanbul, İnter Yayın-
ları.

KONUYLA İLGİLİ DİĞER KAYNAKLAR

Althusser, Louis, (1987), John Lewis’e Cevap, (çev)Müntekin Ökmen, Ankara: V Yay.
____, (2002), Marx İçin, (çev)Işık Ergüden, İstanbul: İthaki Yayınları.
____, (2003), Felsefe ve Bilim adamlarının Kendiliğinden Felsefesi,(çev)Alp Tümertekin, İstan-
bul: İthaki Yayınları.
Bottomore, Tom, (1990), ‘‘Marxizm ve Sosyoloji’’, Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, (çev) Mete
Tunçay, Ankara: V yayınları.
____, (2002), Marksist Düşünce Sözlüğü, (Türkçe çeviriyi derleyen) Mete Tunçay, İstanbul:
İletişim Yayınları.
Camus, Albert, (2000), Başkaldıran İnsan, (çev) Tahsin Yücel, İstanbul: Can Yayınları.
Cohen, Gerald A., (1998), Karl Marx’ın Tarih Teorisi, (çev)Ahmet Fethi, İstanbul: Toplumsal
Dönüşüm Yayınları.
Derrida, Jacques, (2001), Marx’ın Hayaletleri, (çev)Alp Tümertekin, İstanbul: Ayrıntı Yay.
Feuerbach, Ludwig, (1991), Geleceğin Felsefesinin İlkeleri, (çev) Oğuz Özügül, İstanbul: Ara
Yayıncılık.
Goldmann, Lucien, (1998), Diyalektik Araştırmalar, (çev) Afşar Timuçin, Mehmet Sert,İstanbul:
Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
Hegel, Georg Wilhelm Friedrich, (1976), Bütün yapıtları(Seçmeler), (çev)Hüseyin Demirhan,
Ankara: Onur yayınları.
____, (1991), Hukuk Felsefesinin Prensipleri, (çev) Cenap Karakaya İstanbul: Sosyal Yayınlar.
Larrain, Jorge, (1998), Tarihsel Materyalizmi Yeniden Yapılandırmak, (çev) S. Çeviker, İstan-
bul:Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
Lefebvre, Henri, (1990), Marksizm, (çev) Vedat Günyol, İstanbul: Alan Yayıncılık.
Lenin, Vladimir İlyiç, (1995), Materyalizm ve Ampiriokritisizm, (çev) İsmail Yarkın, İstanbul:
İnter Yayınlar.ı
Longuet, Robert-Jean, (1999), Karl Marx, (çev)Renan Akman, İstanbul: Kavram Yayınları.
Löwith, Karl, (1999), Max Weber ve Karl Löwith, (çev) Nilüfer Yılmaz, Ankara: Doruk Yay.
Mandel, Ernest, (1998), Marksist Ekonomi Kuramına Giriş, (çev)Ali Ünlü, İstanbul: Toplumsal
Dönüşüm Yayınları.
Marx, Karl Heinrich, (2001), Demokritos ile Epikouros’un Doğa Felsefelerindeki Ayırım, (çev)
Saffet Babür, Ankara: Ayraç Yayınevi.
Marx, Karl-Engels, Friedrich, (1995), Din üzerine, (çev)Kaya Güvenç, Ankara: Sol Yayınları.
____, (1967), Kapitalizm Öncesi Ekonomi Biçimleri, (çev) Mihri Belli, Ankara: Sol Yayınları.
Sartre, Jean Paul, (1998), Materyalizm ve Devrim, (çev) Emin Türk Eliçin, İstanbul: Toplumsal
Dönüşüm Yayınları.
Scwartz, Laurent, (1998), Marksçılık ve Bilimsel Düşünce, (çev) Vedat Günyol, İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.

1 | 2 | 3 | 4