Osmanlıda Pozitivizmin ve Materyalizmin Yaygınlaşması
|
|
Saint Simon’un esaslarını ortaya koyduğu Auguste Comte’un sistemleştirdiği pozitivizm, günümüze kadar her alanda etkili olmuş bir felsefedir.[1] Pozitivizm, geniş anlamıyla araştırmalarını olgulara, gerçeklere dayayan fizikötesi açıklamaları kuramsal olarak olanaksız, pratik olarak yararsız gören felsefe anlayışıdır.[2] Saint-Simon, pozitivizme giden yolu açarken, pozitivizmin esas kurucusu A. Comte kendi dile getirdiği adla ‘bilimsel dünya görüşü”nü savunur. Comte’a göre, insan soyunun entelektüel gelişim tarihi ‘teolojik’ ve ‘metafizik’ evreden sonra deneysel bilimlerin ortaya koymuş oldukları bilme imkânları dahilinde artık son evresi olan ‘pozitif’ evreye ulaşmıştır.[3]
Bu felsefenin tüm dünya da olduğu gibi Osmanlı devletinin aydınlarının etkilemiştir. Çünkü Osmanlı aydınları hem Avrupa’yı geziyorlar ve Avrupa da yaşanan gelişmeleri, değişmeleri görüyor ayrıca okudukları kitaplarla da kendi ülkelerinin tespitini ortaya koymaya çalışıyorlar.Daha Tanzimat’tan önce müspet bilim, bir kısım aydınlar arasında bir kült haline gelmişti.[4]
XIX. yüzyıl Batı felsefesi içinde iki karşıt akım olarak gelişen Fransız pozitivizmi ile Alman idealizmi karşısında Osmanlı aydını, seçimini ilkinden yana yaptı. Osmanlı reformcularının Fransız modelini örnek almaları, iki ülke arasındaki somut ilişkilerin dolaylı bir sonucuydu. [5]
Pozitivizmin Osmanlıya girişi doğrudan felsefi kanalla olmamıştır edebiyat akımları, o devirdeki okullara konan pozitif bilim dersleri, doğrudan Fransızca tedrisat yapan okullar, Avrupa ya gönderilen öğrenciler, eğitim kurumlarımıza gelen uzmanlar ve bazı dernekler aracılığıyla gerçekleşmiştir.[7]
Çevirilerin de önemli bir yeri olduğu yadsınmamalıdır. [8]
Pozitif bilim anlayışının Şinasi'nin başlattığı epistomolojik kopuşun ardından pozitivizm adıyla Osmanlı kültür yaşamına katıldığı ve Osmanlı modernleşmesindeki yerini aldığı, bunun da başlangıcını Şinasi'nin temsil ettiği söylenebilir.[9]
Osmanlı materyalizmi, pozitivist temellerin üzerine kurulmuştur. [10] Materyalizm, Osmanlı kültür yaşamına ilk defa 1880'li yıllarda girmiş ve gelişiminin ilk evresini II. Meşrutiyet'in ilanıyla tamamlamıştır. Modern eğitim kurumlarının öğretime XIX. yüzyılda başlaması, "Mekteb-i Tıbbiye"nin kurulması ve bu dönem Osmanlı aydınlarının fizyoloji, zooloji, anatomi bilgilerini bu okullardan alması, yabancı hocaların da eğitici kadrolarda bulunması, materyalizmin gelişmesini sağlamıştır. Beşir Fuad, Osmanlı materyalizminin öncülüğünü yapmıştır.[11]
Mühendishane, Harbiye ye Tıbbiye gibi yüksekokullar Tanzimat döneminde Batılılaşma cereyanından geniş ölçüde etkilenmişlerdir.[12]Fransızların büyük destek ve yardımlarıyla açılan Mekteb-i Tıbbiye, Abdullah Cevdet, Beşir' Fuad ve Rıza Teyfik gibi pozitivist ve natüralist kimseleri yetiştirmiştir. Mekteb-i Tıbbiyenin bu özelliği kazanmasının sebebi, bu okula Fransız kitapları ve eğitimcileri getirilip, Osmanlı eğitim anlayışından uzaklaştırılarak Fransız eğitimine uygun eğitim yapılmasıdır.[13]
1847'de Tıbbiyeyi ziyaret eden ve müşahedelerini hayretle anlatan Mac. Farlane,[14] Fransız devrimini hazırlayan materyalist filozofların hemen tüm kitaplarının burada okunduğunu görmekle hayrette kalır. Fakültenin kitaplığı hakkında “çoktan beri bu kadar düpedüz materyalizm kitaplarını toplayan bir koleksiyon görmemiştim” der. “Genç bir Türk oturmuş dinsizliğin el kitabı olan Systeme de la Natureu okuyordu. Baron d’Holbech’in ünlü eseri, bir başka öğrenci Diderot’un Jackues le Fatalistein’den, Le Compere Mathieu’den parçalar okuyarak marifetini gösteriyordu” diyerek devam eder. Mac Farlane davet edildiği bir toplantıda gördüklerini şöyle anlatır: “Doktorlara ve Türk asistanlara ayrılan mükemmel döşenmiş bir salona davet edilmiştim. Kanepenin üzerinde bir kitap vardı. Alıp baktım. Bu da Baron D’Holbachın dinsizlik kitabı olan System de la Nature’un en son Paris baskısı idi. Kitabın çok okunmakta olduğunu sayfalarından birçok parçalarının işaretlenmiş olmasından anladım. Bu parçalar özellikle Tanrı’nın varlığına inanmanın saçmalığını, ruhun ölmezliği inancının imkânsızlığını matematikle gösteren parçalardı. Kitabı yerine korken Türk doktorlardan biri yanıma geldi. Fransızca olarak şunları söyledi: Bu büyük bir filozofun eseridir! O daima haklıdır.’ “[15]
1908 Meşrutiyeti’nden sonra materyalist fikirler Türkiye’de daha rahat temsil edilebilme imkânı bulmuş, materyalist fikirleri bilinçli bir biçimde savunan aydınların sayısı artmıştır.[16] Pozitivist ve materyalist görüşleri savunan Osmanlı aydın çöküş aşamasındaki devleti kurtarmak için üzerinde birleştikleri en önemli nokta, değişmenin akıl ve bilime dayalı olarak gerçekleştirilmesiydi. Bu nedenle gerek Beşir Fuad, Baha Tevfık, Rıza Tevfık, Abdullah Cevdet gibi materyalistlerde gerekse Ahmet Şuayb ve Ahmed Rıza gibi pozitivistlerde sundukları reçetelerde, akıl ve bilim birinci maddeyi kapsamaktadır. [17]
Materyalizmin toplumsal hayatımızdaki etkileri daha ziyade siyasal alanda olmuş, bu sebeple özellikle 1919’lardan itibaren Türkiye’de diyalektik materyalizmle ilgili faaliyetler başlamıştır. 1919 yılında Almanya’daki Türklerden bazıları Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası adında bir parti kurarak Kurtuluş dergisini çıkarmaya başlamışlardır. Kurtuluş dergisi çevresinin felsefe itibariyle Fransız Aydınlanma düşünürlerinden yola çıkan, sonuç itibariyle de Hegel ve Marks’a kadar uzanan bir çizgileri vardır.Böylece zaman içinde klasik materyalizmle ilgili faaliyetler yerini Dr. Şefik Hüsnü, İştirakçi Hüseyin Hilmi, Dr. Tevfik Nevzat, Mustafa Subhi gibi isimlerin diyalektik materyalizmle ilgili faaliyetlerine bırakırken İçtihad, Piyano, Yirminci Asırda Zeka ve Felsefe Mecmuası gibi yayın organları da yerlerini Kurtuluş, Aydınlık, İnsaniyet, İştirak, Sosyalist, İdrak gibi diyalektik materyalizmle ilgili yayın organlarına bırakmıştır. [19]
Çeviriler
Münif Paşa 1843 yılında Fénelon, Fontenelle ve Voltaire’den Muhaverat-ı Hikemiye adlı felsefi diyalogların tercümesini yaparken, Şinasi 1859 yılında La Fontaine, Racine ve Lamartine vb. şairlerden yaptığı tercümelerini küçük bir risale haline getirip taş basma olarak yayınlar.[20]
Bunun yanı sıra materyalist düşünürlerden L. Büchner’den Madde ve Kuvvet, E. Hartmann’dan Darwinizm, E. Haeckel’den Vahdet-i Mevcut ve Bir Tabiat Aliminin Dini gibi eserlerin tercümelerinin yapılması materyalizmin ülkeye girmesinde önemli rol oynamıştır. [21]
- Dernekler
- Yayın organları
- Temsilciler
Dipnotlar:
[1]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[2] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[3] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[4]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[5]http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/835/10567.pdf
[6]http://horozz.net/fransiz-devrimi.html
[7]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[8]http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/835/10567.pdf
[9]http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/835/10567.pdf
[10]http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/835/10567.pdf
[11]http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/835/10567.pdf
[12] Kültürümüzü Etkileyen Okullar, Halit Ertuğrul, Nesil Yayınları
[13] Kültürümüzü Etkileyen Okullar, Halit Ertuğrul, Nesil Yayınları
[14] Kültürümüzü Etkileyen Okullar, Halit Ertuğrul, Nesil Yayınları
[15] Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi, Murtaza Korlaelçi
[16] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[17]http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/835/10567.pdf
[18]http://www.hyahya.org/tr/Kitaplar/679/global-masonluk-1cilt/chapter/6930
[19] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[20] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[21] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[22] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[23]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[24] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[25] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[26] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[27] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[28] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[29] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[30] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[31]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[32]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[33] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[34] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[35]http://www.dunyabizim.com/?aType=haberYazdir&ArticleID=4660&tip=haber
[36]http://www.dunyabizim.com/?aType=haberYazdir&ArticleID=4660&tip=haber
[37]http://www.dunyabizim.com/?aType=haberYazdir&ArticleID=4660&tip=haber
[38] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[39]http://www.dunyabizim.com/?aType=haberYazdir&ArticleID=4660&tip=haber
[40]http://www.dunyabizim.com/?aType=haberYazdir&ArticleID=4660&tip=haber
[41] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[42] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[43] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[44]http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0brahim_%C5%9Einasi
[45]http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0brahim_%C5%9Einasi
[46]http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0brahim_%C5%9Einasi
[47]Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı-I, Anadolu Üniversitesi
[48]Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı-I, Anadolu Üniversitesi
[49]http://www.wardom.org/ibrahim-sinasi-ilklerin-adami-176007/
[50] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[51] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[52]http://gunayguner.blogcu.com/unutulmayacak-aydin-besir-fuad/6896501
[53]http://gunayguner.blogcu.com/unutulmayacak-aydin-besir-fuad/6896501
[54] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[55]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[56] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[57] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[58]http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/835/10567.pdf
[59]http://tr.wikipedia.org/wiki/Be%C5%9Fir_Fuat
[60]http://dusundurensozler.blogspot.com/2008/10/ahmed-riza-1859-1930-1.html
[61]http://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmed_R%C4%B1za
[62]http://dusundurensozler.blogspot.com/2008/10/ahmed-riza-1859-1930-1.html
[63]http://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmed_R%C4%B1za
[64]http://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmed_R%C4%B1za
[65] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[66] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[67] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[68] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[69] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[70]http://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmed_R%C4%B1za
[71]http://tr.wikipedia.org/wiki/R%C4%B1za_Tevfik_B%C3%B6l%C3%BCkba%C5%9F%C4%B1
[72]http://tr.wikipedia.org/wiki/R%C4%B1za_Tevfik_B%C3%B6l%C3%BCkba%C5%9F%C4%B1
[73]http://tr.wikipedia.org/wiki/R%C4%B1za_Tevfik_B%C3%B6l%C3%BCkba%C5%9F%C4%B1
[74]http://tr.wikipedia.org/wiki/R%C4%B1za_Tevfik_B%C3%B6l%C3%BCkba%C5%9F%C4%B1
[75]http://tr.wikipedia.org/wiki/R%C4%B1za_Tevfik_B%C3%B6l%C3%BCkba%C5%9F%C4%B1
[76] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[77] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[78] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[79] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[80]http://tr.wikipedia.org/wiki/H%C3%BCseyin_Cahit_Yal%C3%A7%C4%B1n
[81]http://tr.wikipedia.org/wiki/H%C3%BCseyin_Cahit_Yal%C3%A7%C4%B1n
[82]http://tr.wikipedia.org/wiki/H%C3%BCseyin_Cahit_Yal%C3%A7%C4%B1n
[83]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[84] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[85]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[86]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[87]http://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmet_%C5%9Euayip
[88] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[89] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[90] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[91]http://tr.wikipedia.org/wiki/Abdullah_Cevdet
[92]http://tr.wikipedia.org/wiki/Abdullah_Cevdet
[93]http://www.ceddimizosmanli.net/ateist-mason-abdullah-cevdet-kimdir/
[94]http://tr.wikipedia.org/wiki/Abdullah_Cevdet
[95]http://tr.wikipedia.org/wiki/Abdullah_Cevdet
[96]http://tr.wikipedia.org/wiki/Abdullah_Cevdet
[97]http://tr.wikipedia.org/wiki/Abdullah_Cevdet
[98] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[99] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[100] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[101]http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/835/10567.pdf
[102]http://200kitapozeti.blogcu.com/baha-tevfik-in-hayati/2228897
[103]http://www.turkcebilgi.com/ansiklopedi/baha_tevfik
[104] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[105]http://www.turkcebilgi.com/ansiklopedi/baha_tevfik
[106] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[107]http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/columnistDetail_getNewsById.action?newsId=3375
KAYNAK: http://kultursayfasi.wixsite.com/osmanlilar/pozitivizm
Bu felsefenin tüm dünya da olduğu gibi Osmanlı devletinin aydınlarının etkilemiştir. Çünkü Osmanlı aydınları hem Avrupa’yı geziyorlar ve Avrupa da yaşanan gelişmeleri, değişmeleri görüyor ayrıca okudukları kitaplarla da kendi ülkelerinin tespitini ortaya koymaya çalışıyorlar.Daha Tanzimat’tan önce müspet bilim, bir kısım aydınlar arasında bir kült haline gelmişti.[4]
XIX. yüzyıl Batı felsefesi içinde iki karşıt akım olarak gelişen Fransız pozitivizmi ile Alman idealizmi karşısında Osmanlı aydını, seçimini ilkinden yana yaptı. Osmanlı reformcularının Fransız modelini örnek almaları, iki ülke arasındaki somut ilişkilerin dolaylı bir sonucuydu. [5]
Pozitivizmin Osmanlıya girişi doğrudan felsefi kanalla olmamıştır edebiyat akımları, o devirdeki okullara konan pozitif bilim dersleri, doğrudan Fransızca tedrisat yapan okullar, Avrupa ya gönderilen öğrenciler, eğitim kurumlarımıza gelen uzmanlar ve bazı dernekler aracılığıyla gerçekleşmiştir.[7]
Çevirilerin de önemli bir yeri olduğu yadsınmamalıdır. [8]
Pozitif bilim anlayışının Şinasi'nin başlattığı epistomolojik kopuşun ardından pozitivizm adıyla Osmanlı kültür yaşamına katıldığı ve Osmanlı modernleşmesindeki yerini aldığı, bunun da başlangıcını Şinasi'nin temsil ettiği söylenebilir.[9]
Osmanlı materyalizmi, pozitivist temellerin üzerine kurulmuştur. [10] Materyalizm, Osmanlı kültür yaşamına ilk defa 1880'li yıllarda girmiş ve gelişiminin ilk evresini II. Meşrutiyet'in ilanıyla tamamlamıştır. Modern eğitim kurumlarının öğretime XIX. yüzyılda başlaması, "Mekteb-i Tıbbiye"nin kurulması ve bu dönem Osmanlı aydınlarının fizyoloji, zooloji, anatomi bilgilerini bu okullardan alması, yabancı hocaların da eğitici kadrolarda bulunması, materyalizmin gelişmesini sağlamıştır. Beşir Fuad, Osmanlı materyalizminin öncülüğünü yapmıştır.[11]
Mühendishane, Harbiye ye Tıbbiye gibi yüksekokullar Tanzimat döneminde Batılılaşma cereyanından geniş ölçüde etkilenmişlerdir.[12]Fransızların büyük destek ve yardımlarıyla açılan Mekteb-i Tıbbiye, Abdullah Cevdet, Beşir' Fuad ve Rıza Teyfik gibi pozitivist ve natüralist kimseleri yetiştirmiştir. Mekteb-i Tıbbiyenin bu özelliği kazanmasının sebebi, bu okula Fransız kitapları ve eğitimcileri getirilip, Osmanlı eğitim anlayışından uzaklaştırılarak Fransız eğitimine uygun eğitim yapılmasıdır.[13]
1847'de Tıbbiyeyi ziyaret eden ve müşahedelerini hayretle anlatan Mac. Farlane,[14] Fransız devrimini hazırlayan materyalist filozofların hemen tüm kitaplarının burada okunduğunu görmekle hayrette kalır. Fakültenin kitaplığı hakkında “çoktan beri bu kadar düpedüz materyalizm kitaplarını toplayan bir koleksiyon görmemiştim” der. “Genç bir Türk oturmuş dinsizliğin el kitabı olan Systeme de la Natureu okuyordu. Baron d’Holbech’in ünlü eseri, bir başka öğrenci Diderot’un Jackues le Fatalistein’den, Le Compere Mathieu’den parçalar okuyarak marifetini gösteriyordu” diyerek devam eder. Mac Farlane davet edildiği bir toplantıda gördüklerini şöyle anlatır: “Doktorlara ve Türk asistanlara ayrılan mükemmel döşenmiş bir salona davet edilmiştim. Kanepenin üzerinde bir kitap vardı. Alıp baktım. Bu da Baron D’Holbachın dinsizlik kitabı olan System de la Nature’un en son Paris baskısı idi. Kitabın çok okunmakta olduğunu sayfalarından birçok parçalarının işaretlenmiş olmasından anladım. Bu parçalar özellikle Tanrı’nın varlığına inanmanın saçmalığını, ruhun ölmezliği inancının imkânsızlığını matematikle gösteren parçalardı. Kitabı yerine korken Türk doktorlardan biri yanıma geldi. Fransızca olarak şunları söyledi: Bu büyük bir filozofun eseridir! O daima haklıdır.’ “[15]
1908 Meşrutiyeti’nden sonra materyalist fikirler Türkiye’de daha rahat temsil edilebilme imkânı bulmuş, materyalist fikirleri bilinçli bir biçimde savunan aydınların sayısı artmıştır.[16] Pozitivist ve materyalist görüşleri savunan Osmanlı aydın çöküş aşamasındaki devleti kurtarmak için üzerinde birleştikleri en önemli nokta, değişmenin akıl ve bilime dayalı olarak gerçekleştirilmesiydi. Bu nedenle gerek Beşir Fuad, Baha Tevfık, Rıza Tevfık, Abdullah Cevdet gibi materyalistlerde gerekse Ahmet Şuayb ve Ahmed Rıza gibi pozitivistlerde sundukları reçetelerde, akıl ve bilim birinci maddeyi kapsamaktadır. [17]
Materyalizmin toplumsal hayatımızdaki etkileri daha ziyade siyasal alanda olmuş, bu sebeple özellikle 1919’lardan itibaren Türkiye’de diyalektik materyalizmle ilgili faaliyetler başlamıştır. 1919 yılında Almanya’daki Türklerden bazıları Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası adında bir parti kurarak Kurtuluş dergisini çıkarmaya başlamışlardır. Kurtuluş dergisi çevresinin felsefe itibariyle Fransız Aydınlanma düşünürlerinden yola çıkan, sonuç itibariyle de Hegel ve Marks’a kadar uzanan bir çizgileri vardır.Böylece zaman içinde klasik materyalizmle ilgili faaliyetler yerini Dr. Şefik Hüsnü, İştirakçi Hüseyin Hilmi, Dr. Tevfik Nevzat, Mustafa Subhi gibi isimlerin diyalektik materyalizmle ilgili faaliyetlerine bırakırken İçtihad, Piyano, Yirminci Asırda Zeka ve Felsefe Mecmuası gibi yayın organları da yerlerini Kurtuluş, Aydınlık, İnsaniyet, İştirak, Sosyalist, İdrak gibi diyalektik materyalizmle ilgili yayın organlarına bırakmıştır. [19]
Çeviriler
Münif Paşa 1843 yılında Fénelon, Fontenelle ve Voltaire’den Muhaverat-ı Hikemiye adlı felsefi diyalogların tercümesini yaparken, Şinasi 1859 yılında La Fontaine, Racine ve Lamartine vb. şairlerden yaptığı tercümelerini küçük bir risale haline getirip taş basma olarak yayınlar.[20]
Bunun yanı sıra materyalist düşünürlerden L. Büchner’den Madde ve Kuvvet, E. Hartmann’dan Darwinizm, E. Haeckel’den Vahdet-i Mevcut ve Bir Tabiat Aliminin Dini gibi eserlerin tercümelerinin yapılması materyalizmin ülkeye girmesinde önemli rol oynamıştır. [21]
- Dernekler
- Yayın organları
- Temsilciler
Dipnotlar:
[1]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[2] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[3] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[4]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[5]http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/835/10567.pdf
[6]http://horozz.net/fransiz-devrimi.html
[7]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[8]http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/835/10567.pdf
[9]http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/835/10567.pdf
[10]http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/835/10567.pdf
[11]http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/835/10567.pdf
[12] Kültürümüzü Etkileyen Okullar, Halit Ertuğrul, Nesil Yayınları
[13] Kültürümüzü Etkileyen Okullar, Halit Ertuğrul, Nesil Yayınları
[14] Kültürümüzü Etkileyen Okullar, Halit Ertuğrul, Nesil Yayınları
[15] Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi, Murtaza Korlaelçi
[16] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[17]http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/835/10567.pdf
[18]http://www.hyahya.org/tr/Kitaplar/679/global-masonluk-1cilt/chapter/6930
[19] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[20] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[21] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[22] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[23]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[24] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[25] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[26] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[27] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[28] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[29] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[30] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[31]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[32]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[33] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[34] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[35]http://www.dunyabizim.com/?aType=haberYazdir&ArticleID=4660&tip=haber
[36]http://www.dunyabizim.com/?aType=haberYazdir&ArticleID=4660&tip=haber
[37]http://www.dunyabizim.com/?aType=haberYazdir&ArticleID=4660&tip=haber
[38] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[39]http://www.dunyabizim.com/?aType=haberYazdir&ArticleID=4660&tip=haber
[40]http://www.dunyabizim.com/?aType=haberYazdir&ArticleID=4660&tip=haber
[41] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[42] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[43] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[44]http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0brahim_%C5%9Einasi
[45]http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0brahim_%C5%9Einasi
[46]http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0brahim_%C5%9Einasi
[47]Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı-I, Anadolu Üniversitesi
[48]Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı-I, Anadolu Üniversitesi
[49]http://www.wardom.org/ibrahim-sinasi-ilklerin-adami-176007/
[50] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[51] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[52]http://gunayguner.blogcu.com/unutulmayacak-aydin-besir-fuad/6896501
[53]http://gunayguner.blogcu.com/unutulmayacak-aydin-besir-fuad/6896501
[54] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[55]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[56] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[57] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[58]http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/835/10567.pdf
[59]http://tr.wikipedia.org/wiki/Be%C5%9Fir_Fuat
[60]http://dusundurensozler.blogspot.com/2008/10/ahmed-riza-1859-1930-1.html
[61]http://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmed_R%C4%B1za
[62]http://dusundurensozler.blogspot.com/2008/10/ahmed-riza-1859-1930-1.html
[63]http://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmed_R%C4%B1za
[64]http://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmed_R%C4%B1za
[65] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[66] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[67] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[68] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[69] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[70]http://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmed_R%C4%B1za
[71]http://tr.wikipedia.org/wiki/R%C4%B1za_Tevfik_B%C3%B6l%C3%BCkba%C5%9F%C4%B1
[72]http://tr.wikipedia.org/wiki/R%C4%B1za_Tevfik_B%C3%B6l%C3%BCkba%C5%9F%C4%B1
[73]http://tr.wikipedia.org/wiki/R%C4%B1za_Tevfik_B%C3%B6l%C3%BCkba%C5%9F%C4%B1
[74]http://tr.wikipedia.org/wiki/R%C4%B1za_Tevfik_B%C3%B6l%C3%BCkba%C5%9F%C4%B1
[75]http://tr.wikipedia.org/wiki/R%C4%B1za_Tevfik_B%C3%B6l%C3%BCkba%C5%9F%C4%B1
[76] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[77] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[78] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[79] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[80]http://tr.wikipedia.org/wiki/H%C3%BCseyin_Cahit_Yal%C3%A7%C4%B1n
[81]http://tr.wikipedia.org/wiki/H%C3%BCseyin_Cahit_Yal%C3%A7%C4%B1n
[82]http://tr.wikipedia.org/wiki/H%C3%BCseyin_Cahit_Yal%C3%A7%C4%B1n
[83]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[84] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[85]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[86]http://kayhankaratas75900.blogcu.com/osmanli-da-felsefe/3594839
[87]http://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmet_%C5%9Euayip
[88] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[89] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[90] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[91]http://tr.wikipedia.org/wiki/Abdullah_Cevdet
[92]http://tr.wikipedia.org/wiki/Abdullah_Cevdet
[93]http://www.ceddimizosmanli.net/ateist-mason-abdullah-cevdet-kimdir/
[94]http://tr.wikipedia.org/wiki/Abdullah_Cevdet
[95]http://tr.wikipedia.org/wiki/Abdullah_Cevdet
[96]http://tr.wikipedia.org/wiki/Abdullah_Cevdet
[97]http://tr.wikipedia.org/wiki/Abdullah_Cevdet
[98] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[99] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[100] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[101]http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/835/10567.pdf
[102]http://200kitapozeti.blogcu.com/baha-tevfik-in-hayati/2228897
[103]http://www.turkcebilgi.com/ansiklopedi/baha_tevfik
[104] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[105]http://www.turkcebilgi.com/ansiklopedi/baha_tevfik
[106] Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları, Emel Koç
[107]http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/columnistDetail_getNewsById.action?newsId=3375
KAYNAK: http://kultursayfasi.wixsite.com/osmanlilar/pozitivizm
